Kron xəstəliyi bir növ iltihabı bağırsaq xəstəliyidir. Həzm sistemindəki toxumaların şişməsinə və iltihablanmasına səbəb olur. Bu vəziyyət qarın ağrısına, şiddətli ishala, yorğunluğa, çəki itirməyə və qeyri-kafi qidalanmaya yol aça bilər.
Kron xəstəliyinin səbəb olduğu iltihablanma, müxtəlif şəxslərdə həzm sisteminin fərqli bölgələrini, ən çox da nazik bağırsağı təsir edə bilər.
Bu iltihablanma adətən bağırsağın daha dərin qatlarına yayılır. Kron xəstəliyi həm ağrılı, həm də gücdən salan ola bilər və bəzən həyatı təhdid edən fəsadlara yol aça bilər.
Lakin, terapiyalar əlamətlərini və simptomlarını böyük ölçüdə azalda bilər və hətta uzunmüddətli remissiya və iltihabın sağalmasını təmin edə bilər. Müalicə ilə Kron xəstəliyi olan bir çox şəxs sağala bilər.
Kron xəstəliyi nədir?
“Kron xəstəliyi nədir?” sualına “həzm sistemini, ən çox da nazik və yoğun bağırsaqları iltihablandıran və qıcıqlandıran xroniki bir autoimmun xəstəlik” şəklində cavab verilə bilər.
Kron xəstəliyi ağızdan anusa qədər həzm sisteminin hər hansı bir hissəsinə təsir edə bilər. Ən çox hallarda nazik və/və ya yoğun bağırsaqlarınızda iltihablanmaya səbəb olur.
Kron xəstəliyinin növləri bunlardır:
İleokolit: Nazik bağırsağın alt hissəsində və yoğun bağırsağın bir qismində iltihablanmadır. İleokolit, Kron xəstəliyinin ən geniş yayılmış növüdür.
Kolit: Yoğun bağırsağın daxili səthindəki iltihablanmadır.
İleit: Nazik bağırsaqda şişmə və iltihablanmadır. Qastroduodenal: Mədə və nazik bağırsağın üst hissəsinə təsir edən iltihablanma və qıcıqlanma.
Jejunit: Nazik bağırsağın üst yarısındakı qeyri-müntəzəm iltihablaşmış bölgələrdir.
Perianal xəstəlik: İnsanların bir qismində anus ətrafında iltihab görünür və bu vəziyyət fistul və abselərə səbəb ola bilər.
Kron xəstəliyinin əlamətləri
Kron xəstəliyində nazik və ya yoğun bağırsağın hər hansı bir hissəsi təsirlənə bilər. Birdən çox seqmenti əhatə edə bilər və ya davamlı ola bilər. Bəzi şəxslərdə xəstəlik yalnız yoğun bağırsağın bir hissəsi olan kolondadır.
Kron xəstəliyinin əlamətləri və simptomları yüngüldən şiddətliyə qədər dəyişə bilər. Adətən tədricən inkişaf edirlər, lakin bəzən xəbərdarlıq olmadan qəfildən ortaya çıxa bilərlər. Həmçinin heç bir əlamət və ya simptomun olmadığı dövrlər də ola bilər.
Kron xəstəliyinin əlamətləri belədir:
- İshal
- Qızdırma
- Yorğunluq
- Qarın ağrısı və sancı
- Nəcisdə qan
- Ağız yaraları
- İştahın azalması və çəki itirmə
Şiddətli Kron xəstəliyi olan şəxslərdə bağırsaq yolundan kənarda da simptomlar görünə bilər, bunlar arasında aşağıdakılar yer alır:
- Dəri, göz və oynaq iltihabı
- Qaraciyər və ya öd kanallarının iltihabı
- Böyrək daşı
- Dəmir çatışmazlığı (anemiya)
- Uşaqlarda böyümə və ya cinsi inkişafda gecikmə
Kron xəstəliyinin yaranma səbəbləri
Kron xəstəliyinin səbəbləri bilinməməklə bərabər, funksiyasız bir immun cavabla əlaqəli olduğu düşünülməkdədir. İmmun sistem bədənə daxil olan mikrobları məhv etmək üçün hücum rejiminə keçir.
İltihablanma, bədəninizin mikroblarla mübarizə apardığının işarəsidir. Təhlükə aradan qalxdıqda immun sisteminiz sakitləşir və iltihab yox olur.
Autoimmun reaksiya, immun sistemin həddindən artıq sürətlənib bədənin öz hüceyrələrinə hücum etdiyi zaman meydana gəlir.
Məsələn, immun sistem normal olaraq bağırsaqda olan bakteriyalara qarşı qeyri-münasib bir hücum başlada bilər və bağırsaqlarda Kronla əlaqəli iltihablanmaya səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, ailəsində bu xəstəliyə sahib şəxslər olan insanlarda daha çox yayılmışdır, bu səbəbdən genlər insanların bu xəstəliyə tutulma ehtimalını artırmada rol oynaya bilər.
Ancaq, Kron xəstəliyi olan əksər şəxslərin ailəsində bu xəstəliyin keçmişi yoxdur.
Kron xəstəliyində qidalanma
Kron xəstəliyində qidalanma ilə daha bağırsaq sağlamlığının vəziyyəti yaxşılaşdırıla bilər.
Qidalanma belə ola bilər:
- Meyvələr: banan, moruq, alma püresi, qarışıq meyvə
- Tərəvəzlər: balqabaq, çəngəllə əziləcək qədər bişmiş yerkökü, yaşıl lobya
- Omeqa 3 yağ turşuları baxımından zəngin qidalar: Yağlı balıqlar (qızıl balıq, tuna, skumbriya və s.), qoz əzməsi, çiya toxumu, kətan toxumu yağı, kətan toxumu unu
- Bişirilmiş və soyudulmuş və ya yenidən qızdırılmış nişastalar: kartof, şirin kartof, düyü, yulaf Yarpaqlı yaşıl tərəvəzlər
Bundan əlavə kifayət qədər və müntəzəm su içilməlidir. Aktiv xəstəlik zamanı protein ehtiyacı artdığından, gün ərzində protein tərkibli qidaları qəbul etməyə diqqət etmək lazımdır.
Eyni zamanda iştahınız azalıbsa, son vaxtlar səy göstərmədən çəki itirmisinizsə və ya nəcis infeksiyanız varsa, tez-tez, kiçik, qidalı yeməklər və ya qəlyanaltılar qəbul etməyiniz faydalı ola bilər.
Kron xəstəliyində nələr yeyilməməlidir?
Hər kəsin xəstəliyini tətikləyən fərqli qidalar ola bilər, lakin geniş yayılmış tetikləyici qidalar və içkilər belədir:
- Həll olmayan lif nisbəti yüksək olan qidaların həzmi çətin ola bilər: Çiy kələm, alma qabığı, günəbaxan tumu
- Yüksək lifli qidalar: Brüssel kələmi, kələm, gül kələm, quşqonmaz
- Yüksək laktoz tərkibli qidalar: İnək südü, qaymaq, dondurma, südlü puding
- Süni şirinləşdiricilər: Sorbitol, mannitol, ksilitol, sukraloz, aspartam, saxarin
- Şəkərli qidalar: Peçenye, xəmir məhsulları, hindistan cevizi şəkəri, bal, ağcaqayın şərbəti
- Yüksək yağlı qidalar: Kərə yağı, pendirli yeməklər, qızardılmış qidalar
- Ədviyyatlı qidalar: Sriraça, acı bibər tozu Kafeinli qəhvə/çay, enerji içkiləri, digər kafeinli içkilər
- Şəkərlə şirinləşdirilmiş içkilər: Qazlı içki, şəkərli/şərbətli qəhvə/espresso içkiləri, meyvə şirələri
Kron xəstəliyi diaqnozu
Qastroenteroloq həkim tibbi keçmiş (əlamətlər daxil olmaqla) və ailə keçmişini nəzərə alır. Qarında şişkinlik və ya həssaslıq kimi kron əlamətləri olub-olmadığını görmək üçün fiziki müayinə aparılır.
Diaqnoz qoymadan əvvəl digər narahatlıqları aradan qaldırmaq üçün bir sıra testlər edilə bilər.
Kron xəstəliyinin müayinəsi üçün istifadə edilən metodlar:
Qan testləri: Anemiyanı və ya infeksiya əlamətlərini yoxlamaq üçün aparılır. İltihab səviyyələri, qaraciyər funksiyası və ya tuberkuloz kimi qeyri-aktiv infeksiyaların varlığını yoxlamaq üçün başqa testlər də aparıla bilər. İshalın səbəbinin infeksiyalar olub-olmadığını müəyyən etmək üçün nəcis nümunələri
Görüntüləmə testləri: MRT: Bu, həkimə radiasiya istifadə etmədən bədənin daxili hissəsinin aydın görüntüsünü göstərir.
KT müayinəsi: Bu test daxili orqanların ətraflı görüntülərini yaratmaq üçün rentgen şüalarından istifadə edir.
Kolonoskopiya: Bu test həkimin ucunda kamera olan nazik, əyilən və işıqlı bir boru istifadə edərək bütün kolonu və ileumu görüntüləməsinə imkan verir.
Endoskopiya: Endoskopiya, həzm sisteminizə işıq və kamera (endoskop) ilə nazik bir boru göndərərək iltihablaşmış bölgələrin görüntülərini alır və ya videolarını göstərir.
Balon dəstəkli enteroskopiya: Bu test nazik bağırsaqdan endoskop adlanan əyilən bir borunu çəkmək üçün şişən və sönən balonlardan istifadə edir. Bir ucundakı kiçik kamera bağırsaqlarınızın içini görüntüləyir.
Kapsul endoskopiyası: Həkimin nazik bağırsağa daha yaxından baxa bilməsi üçün həb böyüklüyündə kiçik bir kamera udulur.
Üst endoskopiya: Qida borusunun, mədənin və onikibarmaq bağırsağının görülməsi üçün edilir.
Kolonoskopiya və ya siqmoidoskopiya: Bu, həkimə bağırsaqların aydın görüntüsünü verir və araşdırmaq üçün toxuma nümunəsi götürməyə imkan verir.
Kron xəstəliyi müalicəsi
Kron xəstəliyi olan hər kəs üçün doğru olan tək bir müalicə yoxdur. Müalicəniz simptomlarınıza nəyin səbəb olduğuna və nə qədər ciddi olduqlarına bağlı olacaqdır.
Həkiminiz həzm sisteminizdəki iltihabı azaltmağa və fəsadlar yaşamağınızı əngəlləməyə çalışacaqdır. Kron xəstəliyinin müalicəsi əsasən dərmanla aparılır.
Digər müalicələr kifayət etmədikdə əməliyyatla fəsadlar müalicə edilə bilər və simptomlar azaldıla bilər. Əməliyyat həzm sisteminin zədələnmiş bir hissəsini müalicə etmək üçün çıxarmağı əhatə edir.
Bundan əlavə, kron xəstəliyi olan şəxslərə ağızdan və ya qidalanma borusundan verilən xüsusi bir pəhriz və ya damara verilən qidalar ilə qidalanma tövsiyə edilə bilər.
Bu, ümumi qidalanmanı yaxşılaşdıra bilər və bağırsağın dincəlməsini təmin edə bilər. Bağırsaq dincəlməsi qısa müddətdə iltihabı azalda bilər.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.