Bağırsaq xərçəngi yoğun bağırsağın kolon adlanan hissəsində başlayan hüceyrə böyüməsidir. Kolon yoğun bağırsağın birinci və ən uzun hissəsidir.
Yoğun bağırsaq həzm sisteminin son hissəsidir. Həzm sistemi bədənin istifadəsi üçün qidaları parçalayır. Burada başlayan xərçəng növü daha çox yaşlı insanları təsir etsə də xəstəlik hər yaşda görülə bilər. Bağırsaq içində əmələ gələn polip adlanan kiçik hüceyrə topluları ilə başlayır.
Poliplər adətən xərçəngli olmur, lakin bəziləri zamanla bağırsaq xərçənginə çevrilə bilər. Poliplər çox vaxt simptomlara səbəb olmur. Bu səbəbdən həkimlər bağırsaq polip axtarmaq üçün müntəzəm müayinə testləri tövsiyə edirlər. Polipləri tapıb çıxarmaq bağırsaq xərçənginin qarşısını almağa kömək edir.
Bağırsaq xərçəngi inkişaf etsə, bir çox müalicə bunu nəzarət altında saxlamağa kömək edə bilər. Müalicələr arasında cərrahi, radiasiya müalicəsi və kimyaterapiya, hədəfli müalicə və immunoterapiya kimi dərmanlar var.
Bağırsaq (kolon) xərçəngi nədir?
Bağırsaq xərçəngi yoğun bağırsaq kimi də tanınan kolonu təsir edən kolorektal xərçəng növüdür. Kolon həzm sisteminin bir hissəsidir; enerji üçün qidaları işləyən orqan sistemidir. Kolon xərçəngi kolonu örtən normal hüceyrələr nəzarətsiz şəkildə böyüməyə və dəyişməyə başladıqda başlayır.
Bu hüceyrələr nəhayət illər çəkən prosesdə şiş (xoş- və ya bədxassəli ola bilər) əmələ gətirir. Xərçəng həm genetik, həm də ətraf mühit faktorlarına aid edilə bilər. Hələ də aparıcı ölüm səbəbi olsa da, müayinə və müalicədəki son inkişaflar sağ qalma nisbətini artırıb.
Xərçəng kolonun daxili örtüyündəki müəyyən poliplərdən və ya böyümələrdən inkişaf edir. Həkimlər xərçəngli şişlərə çevrilməzdən əvvəl polipləri aşkar edən müayinə testləri edə bilərlər. Aşkar edilməyən və ya müalicə edilməyən kolon xərçəngi bədənin digər hissələrinə yayıla bilər.
Bağırsaq xərçənginin əlamətləri
Bir çox insanda əvvəldə simptomlar görünmür. Əlamətlər ortaya çıxdıqda bunlar böyük ehtimalla xərçəngin ölçüsünə və yoğun bağırsaqdakı yerinə bağlı olacaq.
Bağırsaq xərçəngi əlamətləri bunları əhatə edə bilər:
- Bağırsaq vərdişlərində dəyişiklik, məsələn daha tez-tez ishal və ya qəbizlik
- Rektal qanaxma və ya nəcisdə qan
- Qarın nahiyəsində kramp, qaz və ya ağrı kimi davam edən narahatlıqlar
- Nəcis zamanı bağırsağın tamamilə boşalmadığı hissi
- Zəiflik və ya yorğunluq
- Çaba göstərmədən çəki itirmək
Yuxarıdakı əlamətlərin çoxu infeksiya, hemoroid, qıcıqlanma bağırsaq sindromu və ya iltihablı bağırsaq xəstəliyi kimi digər problemlərdən də qaynaqlaşa bilər. Bu problemlərdən hər hansı birinə sahib olsanız yoxlanılmanız vacibdir.
Bağırsaq xərçənginin mərhələləri nələrdir?
Həkimlər mərhələləməni xərçəngin nə qədər irəlilədiyi müəyyən etmək üçün ümumi bələdçi kimi istifadə edirlər. Bu onların ən yaxşı müalicə planını hazırlamağa və uzunmüddətli perspektivinizi daha yaxşı proqnozlaşdırmağa kömək edə bilər.
Bağırsaq (Kolon) xərçəngi mərhələləri belə sadalana bilər:
Mərhələ 0: Yerində karsinoma kimi də tanınan bu mərhələ yalnız kolonun daxili örtüyündə olan anormal hüceyrələri əhatə edir.
Mərhələ 1: Xərçəng bağırsaq örtüyünə və ya mukozasına nüfuz edib və əzələ təbəqəsinə doğru böyümüş ola bilər. Yaxın limfa düyünlərinə və ya bədənin digər hissələrinə yayılmayıb.
Mərhələ 2: Xərçəng kolonun divarlarına və ya divarlardan yaxın toxumalara yayılıb, lakin limfa düyünlərini təsir etməyib.
Mərhələ 3: Xərçəng limfa düyünlərinə keçib, lakin bədənin digər hissələrinə keçməyib.
Mərhələ 4: Xərçəng qaraciyər və ya ağciyər kimi digər uzaq orqanlara yayılıb.
Bağırsaq xərçəngi 1-ci mərhələ əlamətləri
Bağırsaq xərçənginin 1-ci mərhələsində müəyyən əlamət və ya simptom inkişaf etməmiş ola bilər. Simptomlar inkişaf etdikcə şişin ölçüsünə və yoğun bağırsaqdakı mövqeyinə bağlı olaraq dəyişə bilərlər. Erkən simptomlar yalnız kolonu təsir edə bilər və bağırsaq vərdişlərində dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Bağırsaq xərçəngi nədən yaranır?
Həkimlər bağırsaq (kolon) xərçənginin nədən qaynaqlandığından əmin deyillər. Kolon xərçəngi kolondakı hüceyrələrin DNT-lərində dəyişikliklər inkişaf etdirdikdə ortaya çıxır. Hüceyrənin DNT-si hüceyrəyə nə etməli olduğunu deyən təlimatları saxlayır.
Dəyişikliklər hüceyrələrə sürətlə çoxalmağı deyir. Dəyişikliklər sağlam hüceyrələr təbii həyat dövrünün bir hissəsi olaraq öldükdə hüceyrələrin yaşamağa davam etməsini təmin edir. Bu vəziyyət çox hüceyrəyə səbəb olur.
Bunun nəticəsində də şiş adlanan kütlə əmələ gələ bilər. Hüceyrələr sağlam bədən toxumasını istila edib məhv edə bilir. Zamanla hüceyrələr parçalana və bədənin digər hissələrinə yayıla bilər. Xərçəng yayıldıqda buna metastatik xərçəng deyilir.
Bağırsaq xərçəngi necə diaqnoz edilir?
Kolon xərçəngi erkən mərhələlərdə çox vaxt əlamət vermir. Bu səbəbdən kolonoskopiya kimi müntəzəm müayinələr zamanı tez-tez aşkar edilir. Diaqnozu adətən simptomların xərçəngə işarə edib-etmədiyini qiymətləndirmək üçün müayinə ilə başlayır.
Qastroenteroloq kolon xərçəngindən şübhələnərsə biopsiya tövsiyə edir. Bunun üçün həkim kiçik toxuma nümunəsi alacaq. Daha az yaygın hallarda diaqnoz qoymaq üçün kolonun bir hissəsinin cərrahi olaraq çıxarılması lazım ola bilər.
Daha sonra nümunələr araşdırma üçün laboratoriyaya göndərilir. Xərçəng tapılarsa xərçəngi daha dəqiq təsnifatlandırmaq və müalicə variantlarını müəyyən etmək üçün başqa testlər aparıla bilər.
Bağırsaq (kolon) xərçəngi necə müalicə edilir?
Bağırsaq xərçəngi müalicəsi xərçəngin mərhələsi, növü və bədənin digər hissələrinə yayılıb-yayılmaması kimi müxtəlif faktorlara bağlı olacaq. Kolon xərçənginin 0, 1 və 2-ci mərhələlərində cərrahın xərçəngli polipləri əməliyyatla alması tez-tez mümkündür.
Əməliyyat kolon xərçənginin ən yaygın müalicəsidir. Müxtəlif bağırsaq xərçəngi əməliyyatları və prosedurları var. Həmçinin yayılmış və ya təkrarlanan kolon xərçəngi müalicəsi aşağıdakı tətbiqləri də əhatə edə bilər:
Kimyaterapiya: Həkimlər şişləri kiçiltmək və kolon xərçəngi simptomlarını yüngülləşdirmək üçün kimyaterapiya dərmanlarını istifadə edə bilərlər.
Hədəfli terapiya: Bu müalicə bağırsaq xərçəngi hüceyrələrinin böyüməsinə və çoxalmasına kömək edən genləri, zülalları və toxumaları hədəf alır. Həkimlər adətən monoklonal antikor terapiyası adlanan bir növ hədəfli terapiya istifadə edirlər.
Bu terapiya xərçəng hüceyrələrindəki və ya xərçəng hüceyrələrinin böyüməsinə kömək edən hüceyrələrdəki müəyyən hədəflərə bağlanan laboratoriyada yaradılmış antikorları istifadə edir. Antikorlar xərçəng hüceyrələrini öldürür.
Xərçəng metastaz etdikdə kimyaterapiya ilə yanaşı kolostomiya, ablasiya müalicəsi, hədəfə yönəlmiş müalicə, immunoterapiya da tətbiq edilə bilər.
Bağırsaq (kolon) xərçəngi risk faktorları
Bağırsaq xərçənginin dəqiq səbəbləri hələ bilinmir. Lakin tədqiqatçılar kolon xərçənginə tutulma riskinizi artıra biləcək müxtəlif faktorlar müəyyən ediblər. Bunların başında genetik meyillik gəlir. Genetik mutasiyalar miras ala və ya əldə edilə bilərlər.
Bu mutasiyalar kolon xərçənginə tutulacağınızı təmin etmir, lakin şansınızı artırır.
Bağırsaq xərçəngi ilə əlaqəli bəzi genetik vəziyyətlər bunları əhatə edir:
- Ailə adenomatöz polipozis (FAP)
- Gardner sindromu
- Lynch sindromu
- Kistik fibroz
Bəzi mutasiyalar kolon örtüyündə anormal hüceyrələrin yığılmasına və polip əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Bunlar kiçik, xoşxassəli böyümələrdir. Lakin müalicə edilməyən poliplər xərçəngə çevrilə bilər. Bu böyümələrin əməliyyatla aradan qaldırılması önləyici tədbir ola bilər.
Bunlarla yanaşı kolon xərçəngi risk faktorları aşağıdakıları da əhatə edir:
- 50 yaşından yuxarı olmaq
- Kolon poliplərinin əvvələki öyküsü
- Bağırsaq xəstəliklərinin əvvələki öyküsü
- Ailədə kolorektal xərçəng
- Ailə adenomatöz polipozis (FAP) kimi müəyyən genetik sindromlara sahib olmaq
- İltihablı bağırsaq xəstəliyi (İBX) kimi müəyyən sağlamlıq problemlərinə sahib olmaq
- Əvvəllər qarın radiasiyası və öd kisəsinin alınması kimi müəyyən tibbi prosedurlar keçirmiş olmaq
Bağırsaq xərçəngindən necə qorunmaq olar?
Ailə tarixçəsi və yaş kimi bağırsaq xərçəngi üçün müəyyən risk faktorları qarşısı alına bilməz. Bununla belə, bağırsaq xərçənginə töhfə verə biləcək bəzi həyat tərzi faktorları qarşısı alına bilər və bunları dəyişdirmək bu xəstəliyə tutulma ümumi riskinizi azaltmağınıza kömək edə bilər.
Bağırsaq (Kolon) xərçəngindən qorunmaq üçün aşağıdakı üsulları tətbiq edə bilərsiniz:
- İşlənmiş ətlərdən qaçınmaq
- Daha çox bitki əsaslı qida istehlak etmək
- Pəhrəzdəki yağı və qırmızı əti azaltmaq
- Gündəlik məşq etmək
- Xüsusilə obezlik və ya artıq çəkiniz varsa, orta dərəcədə çəkinizi saxlamaq
- Stresi azaltmaq
- Əvvəldən mövcud diabetin idarə edilməsi
- 45 yaşına çatdıqda kolonoskopiya və ya digər xərçəng müayinələrini etdirmək kolon xərçənginin aşkar edilməsinə kömək edə bilər. Erkən diaqnoz və müalicə daha sonrakı fəsadların qarşısını almağa kömək edə biləcəyindən bu vacibdir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
