Öd kisəsində polip, bir çox insanın təsadüfi ultrasəs müayinəsi (USM) zamanı qarşılaşdığı və narahatlıqla qarşıladığı bir diaqnozdur.
Çox vaxt heç bir əlamət göstərmədən sakitcə mövcud olan bu törəmələr haqqında məlumatlı olmaq, gərəksiz təşvişin qarşısını almaq və lazım gəldikdə doğru addımları atmaq üçün vacibdir.
Bu yazımızda, öd kisəsində polipin nə olduğunu, onun yaranma səbəblərini, əlamətlərini, diaqnostika üsullarını və müasir müalicə yanaşmalarını ətraflı şəkildə izah edəcəyik.
Öd kisəsində polip nədir?
Öd kisəsi polipi, öd kisəsinin daxili səthini örtən selikli qişadan inkişaf edən, kisənin boşluğuna doğru böyüyən anormal toxuma artımı və ya törəmədir. Bu poliplər tək və ya çoxsaylı ola bilər, ölçüləri isə bir neçə millimetrdən bir neçə santimetrə qədər dəyişə bilər.
Əksər öd kisəsi polipləri xoşxassəli (xərçəng olmayan) olur və sağlamlıq üçün ciddi təhlükə yaratmır. Lakin bəzi növləri zamanla bədxassəli (xərçəng) şişlərə çevrilmə riski daşıdığı üçün diqqətli izləmə və bəzən cərrahi müdaxilə tələb edir.
Öd kisəsi poliplərinin növləri və yaranma səbəbləri
Öd kisəsi poliplərinin dəqiq yaranma səbəbi tam olaraq bilinməsə də, bəzi risk faktorları və növləri müəyyən edilmişdir:
- Xolesterin Polipləri (Psevdopoliplər): Bu, ən çox rast gəlinən polip növüdür və əslində həqiqi şiş deyil. Onlar öd kisəsinin divarında xolesterinin toplanması nəticəsində yaranır. Bu poliplər demək olar ki, heç vaxt xərçəngə çevrilmir.
- İltihabi Poliplər: Öd kisəsinin xroniki iltihabı (xolesistit) nəticəsində yaranan çapıq toxumasıdır. Onlar da adətən xoşxassəlidir.
- Adenomatoz Poliplər (Adenomalar): Bunlar həqiqi şişlərdir və öd kisəsinin selikli qişasındakı hüceyrələrin anormal böyüməsi nəticəsində əmələ gəlir. Adenomaların bədxassəli şişə çevrilmə potensialı olduğu üçün daha ciddi yanaşma tələb edir.
- Adenomiomatoz: Bu, öd kisəsi divarının qalınlaşması və kiçik kistaların yaranması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir və bəzən polip kimi görünə bilər.
Risk Faktorları:
- Yaş: 50 yaşdan yuxarı insanlarda daha çox rast gəlinir.
- Genetika: Ailədə polip və ya öd kisəsi xərçəngi hekayəsi olanlarda risk arta bilər.
- Xroniki İltihab: Xroniki xolesistit və ya öd daşı xəstəliyi polip yaranmasına zəmin yarada bilər.
- Yüksək Xolesterin: Qanda və öddə xolesterinin yüksək olması xolesterin poliplərinin yaranma riskini artırır.
- Bəzi Sindromlar: Peutz-Jeghers sindromu və ya Gardner sindromu kimi bəzi irsi xəstəliklər.
Öd kisəsndə polip əlamətləri
Öd kisəsi poliplərinin böyük əksəriyyəti asimptomatikdir, yəni heç bir şikayətə səbəb olmur. Onlar adətən başqa səbəblərlə həyata keçirilən qarın boşluğu ultrasəs müayinəsi zamanı təsadüfən aşkarlanır.
Ancaq bəzi hallarda, xüsusilə poliplər böyük olduqda və ya öd axınına mane olduqda aşağıdakı qeyri-spesifik əlamətlər müşahidə oluna bilər:
- Qarının sağ yuxarı hissəsində ağrı və ya narahatlıq: Ağrı küt, sızıldayan və ya kəskin ola bilər.
- Həzmsizlik və köp: Xüsusilə yağlı qidalar yedikdən sonra.
- Ürəkbulanma və qusma.
- Sarılıq (nadir hallarda): Dərinin və gözlərin saralması (polip öd axarını tutduqda baş verə bilər).
Bu əlamətlər öd daşı xəstəliyi kimi digər həzm sistemi problemlərinin də göstəricisi ola biləcəyi üçün dəqiq diaqnoz üçün həkim müayinəsi şərtdir.
Diaqnoz: polip necə aşkarlanır?
Öd kisəsi poliplərinin diaqnostikasında “qızıl standart” qarın boşluğunun ultrasəs müayinəsidir (USM). Bu, ağrısız, ziyansız və yüksək informativ bir metoddur. USM vasitəsilə həkim polipin ölçüsünü, sayını, formasını və yerləşməsini dəqiqliklə təyin edə bilir.
Bəzi hallarda, xüsusilə polipin xarakterini (xoşxassəli və ya bədxassəli) dəqiqləşdirmək və ya şübhəli məqamları aydınlaşdırmaq üçün əlavə müayinələrə ehtiyac duyula bilər:
- Endoskopik Ultrasəs (EUS): Daha detallı və dəqiq görüntüləmə təmin edir.
- Kompüter Tomoqrafiyası (KT) və ya Maqnit-Rezonans Tomoqrafiyası (MRT): Polipin ətraf toxumalarla əlaqəsini və xarakterini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Müalicə: Nəzarət, yoxsa əməliyyat?
Öd kisəsi polipinin müalicə taktikası bir neçə əsas amildən asılıdır:
- Polipin ölçüsü
- Xəstənin şikayətlərinin olub-olmaması
- Polipin böyümə sürəti
- Xəstənin yaşı və ümumi sağlamlıq vəziyyəti
Nəzarət və izləmə
Əgər poliplər kiçikdirsə (adətən 10 mm-dən kiçik), heç bir şikayətə səbəb olmursa və bədxassəli görünüşə malik deyilsə, həkim adətən “gözləmə və izləmə” taktikasını seçir.
Bu zaman xəstəyə müntəzəm olaraq (6 ay və ya 1 ildən bir) ultrasəs müayinəsindən keçmək tövsiyə olunur. Məqsəd, polipin ölçüsündə və formasında hər hansı bir dəyişikliyi vaxtında aşkar etməkdir.
Cərrahi müdaxilə (Xolesistektomiya)
Bəzi hallarda isə öd kisəsinin poliplə birlikdə cərrahi yolla çıxarılması (xolesistektomiya) zəruri olur. Əməliyyata göstəriş olan hallar bunlardır:
- Polipin ölçüsünün 10 mm və ya daha böyük olması: Böyük poliplərdə xərçəngə çevrilmə riski daha yüksəkdir.
- Polipin sürətlə böyüməsi: Nəzarət müayinələri zamanı polipin ölçüsündə nəzərəçarpan artım qeydə alınarsa.
- Şikayətlərin olması: Polip ağrı, həzmsizlik kimi daimi şikayətlərə səbəb olursa.
- Öd daşı ilə birlikdə olması: Poliplə yanaşı öd kisəsində daşların da olması əməliyyat üçün göstəriş ola bilər.
- Xəstənin risk qrupunda olması: Ailəsində öd kisəsi xərçəngi olan şəxslərdə daha kiçik ölçülü poliplər üçün də əməliyyat məsləhət görülə bilər.
Əməliyyat əksər hallarda laparoskopik üsulla (qapalı əməliyyat) həyata keçirilir. Bu zaman qarın divarında bir neçə kiçik kəsikdən daxil olaraq öd kisəsi xüsusi alətlərlə çıxarılır. Laparoskopik əməliyyat daha az travmatikdir, əməliyyatdan sonrakı ağrı daha yüngül olur və xəstə qısa müddətdə normal həyatına qayıda bilir.
Nəticə və Tövsiyələr
Öd kisəsində polip diaqnozu əksər hallarda təşvişə səbəb olmasa da, laqeyd yanaşılmamalı bir vəziyyətdir. Əgər sizə belə bir diaqnoz qoyulubsa, aşağıdakı addımları atmağınız tövsiyə olunur:
- Mütəxəssisə Müraciət Edin: Mütləq bir qastroenteroloq və ya cərrahla məsləhətləşin.
- Həkimin Təyinatlarına Əməl Edin: Əgər izləmə tövsiyə edilibsə, təyin olunan vaxtlarda USM müayinələrindən mütləq keçin.
- Sağlam Həyat Tərzi: Sağlam qidalanmağa, xolesterin səviyyənizi nəzarətdə saxlamağa və müntəzəm fiziki fəaliyyətlə məşğul olmağa çalışın.
- Əlamətlərə Qarşı Diqqətli Olun: Qarında hər hansı yeni yaranan və ya artan ağrı, ürəkbulanma kimi şikayətləriniz olarsa, dərhal həkiminizə məlumat verin.
Unutmayın ki, vaxtında qoyulan düzgün diaqnoz və müasir müalicə üsulları sayəsində öd kisəsi polipləri ilə bağlı potensial riskləri minimuma endirmək mümkündür.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.