Mədəaltı vəzi xərçənginin əlamətləri arasında iştahsızlıq, çəki itkisi, qarın və kürək ağrısı, sarılıq, tünd rəngli sidik və açıq rəngli nəcis yer alır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi adətən gec mərhələlərdə əlamətlər göstərir ki, bu da erkən diaqnozu çətinləşdirir. Ən çox yayılmış növü ekzokrin şişlərdir və sürətlə yayıla bilər.
Mədəaltı vəzi xərçəngi nədir?
Mədəaltı vəzi xərçəngi, mədəaltı vəzi toxumasında inkişaf edən və adətən sürətlə irəliləyən bir xərçəng növüdür. Hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə böyüyüb çoxalması ilə başlayır və çox vaxt mədəaltı vəzinin axarlarında yaranır.
Mədəaltı vəzinin həzm fermentləri və qan şəkərini tənzimləyən hormonlar istehsal etməsi kimi kritik vəzifələri səbəbindən, buradakı bir şiş orqanizmin fəaliyyətinə ciddi şəkildə təsir edə bilər. Lakin xəstəlik adətən erkən mərhələdə əlamət vermədiyi üçün diaqnoz əksər hallarda gec qoyulur.
Mədəaltı vəzi xərçəngi sürətlə yayılaraq (metastaz verərək) qaraciyər, ağciyər və ya digər orqanlara sıçraya bilər. Xəstəliyin gizli getməsi, əlamətlərin (məsələn, çəki itkisi, sarılıq, qarın və kürək ağrısı) adətən irəliləmiş mərhələlərdə ortaya çıxmasına səbəb olur.
Bu vəziyyət erkən diaqnozu çətinləşdirir və əksər xəstələrdə diaqnoz qoyulduqda xərçəng artıq sonrakı mərhələlərə çatmış olur. Müalicə seçimləri şişin yayılma vəziyyətinə görə müəyyən edilir. Cərrahi müdaxilə, əgər şiş lokallaşdırılıbsa, üstünlük təşkil edir; irəliləmiş mərhələlərdə isə kimyaterapiya və radioterapiya geniş şəkildə istifadə olunur.
Mədəaltı vəzi xərçənginin növləri
Mədəaltı vəzi xərçəngi, mədəaltı vəzinin hansı hüceyrələrində inkişaf etdiyinə bağlı olaraq iki əsas qrupa ayrılır; bunlar ekzokrin şişlər və endokrin şişlərdir.
Ekzokrin Şişlər
Ekzokrin şişlər, mədəaltı vəzinin həzm fermentlərini istehsal edən hüceyrələrindən qaynaqlanır və mədəaltı vəzi xərçənglərinin təxminən 95%-ni təşkil edir. Ən çox yayılmış növü mədəaltı vəzinin axarlarında əmələ gələn duktal adenokarsinomadır. Bu şişlər adətən sürətlə yayılır və erkən diaqnozu çətin ola bilər.
Endokrin Şişlər
Endokrin şişlər isə mədəaltı vəzinin hormon ifraz edən hüceyrələrindən inkişaf edir. Nadir hallarda rast gəlinir və yavaş irəliləyir. Funksional endokrin şişlər hormon istehsalına səbəb olduğu halda, qeyri-funksional şişlər hormon istehsal etməyə bilər və əlamətlər adətən gec fərq edilir.
Hər iki növ fərqli müalicə prosesləri tələb edir və xəstəliyin irəliləmə sürəti müalicə seçimlərini müəyyən etməkdə mühüm rol oynayır.
Mədəaltı vəzi xərçənginin mərhələləri
Mədəaltı vəzi xərçəngi, xəstəliyin yayılmasını və müalicə seçimlərini müəyyən etmək üçün müxtəlif mərhələlərə ayrılır. Bu mərhələləndirmə adətən TNM sistemi (Şiş, Limfa Düyünü, Metastaz) ilə aparılır. Ancaq bəzən həkimlər klinik və radioloji dəyərləndirmələrlə də xəstəliyin vəziyyətini müəyyən edirlər.
Mədəaltı vəzi xərçəngi dörd mərhələdə araşdırılır. 1-ci mərhələdə şiş yalnız mədəaltı vəzi daxilindədir, 2-ci mərhələdə mədəaltı vəzidən kənara yayılmağa başlayır, 3-cü mərhələdə böyük damarlara və limfa düyünlərinə yayılır, ancaq uzaq orqanlara metastaz vermir. 4-cü mərhələdə isə xərçəng uzaq orqanlara yayılmış olur.
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 1-ci Mərhələ (IA)
Bu mərhələdə şiş yalnız mədəaltı vəzinin içində yerləşir və ölçüsü 2 sm-dən kiçikdir. Yəni, xərçəng hələ mədəaltı vəzidən kənara çıxmayıb, bu da onun erkən diaqnoz edildiyi mənasını verir.
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 1-ci Mərhələ (IB)
Şiş hələ də mədəaltı vəzinin içindədir, ancaq ölçüsü böyümüşdür (2 sm-dən böyük, lakin 4 sm-dən kiçikdir). Xərçəngin yalnız mədəaltı vəzi ilə məhdudlaşması müalicə şansını artırır.
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 2-ci Mərhələ
Bu mərhələdə xərçəng mədəaltı vəzinin xaricinə doğru yayılmağa başlamışdır. Həmçinin, bölgədəki limfa düyünlərinə də xərçəng hüceyrələri yayıla bilər. Şişin ölçüsü adətən 4 sm-dən böyükdür, lakin uzaq orqanlara yayılmayıb.
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 3-cü Mərhələ
Xərçəng mədəaltı vəzi ilə yanaşı, böyük qan damarlarına (əsas arteriyalara) və ətrafındakı limfa düyünlərinə yayılır. Ancaq hələ də uzaq orqanlara metastaz verməyib. Bu mərhələdə müalicə çətinləşə bilər.
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 4-cü Mərhələ
Bu son mərhələdə xərçəng mədəaltı vəzidən kənara çıxıb uzaq orqanlara (qaraciyər, ağciyərlər kimi) metastaz vermişdir. Bu mərhələdə müalicə adətən simptomları yüngülləşdirməyə və xəstənin həyat keyfiyyətini artırmağa yönəlir.
Hər mərhələdə xəstəliyin yayılması və müalicə prosesi fərqlidir. Erkən mərhələlərdə cərrahi müdaxilə şansı olduğu halda, irəliləmiş mərhələlərdə adətən simptomları yüngülləşdirən müalicələrə diqqət yetirilir.
Mədəaltı vəzi xərçəngi-nin yaranma səbəbi nədir?
Mədəaltı vəzi xərçəngi genetik faktorlar, siqaret istifadəsi, piylənmə, uzun müddətli diabet və mədəaltı vəzi iltihabı kimi səbəblərdən qaynaqlana bilər. Ailədə mədəaltı vəzi xərçəngi hekayəsi və qeyri-sağlam qidalanma da riski artıran faktorlar arasındadır.
Sağlam həyat tərzi seçmək və siqaret istifadəsini tərgitmək mədəaltı vəzi xərçəngi riskini azaltmağa kömək edə bilər.
Mədəaltı vəzi xərçənginin səbəbləri arasında bunlar yer alır:
- Genetik meyllilik,
- Siqaret istifadəsi,
- Alkoqol istehlakı,
- Piylənmə və qeyri-sağlam qidalanma,
- Diabet,
- Xroniki pankreatit (uzun müddətli mədəaltı vəzi iltihabı),
- İrəli yaş (adətən 60 yaş və yuxarı),
- Kimyəvi maddələrə və toksinlərə məruz qalma,
- Oturaq (hərəkətsiz) həyat tərzi.
Mədəaltı vəzi xərçənginin əlamətləri
Mədəaltı vəzi xərçənginin ən böyük təhlükəsi erkən mərhələlərdə əlamət verməməsidir. Bu vəziyyət diaqnozun gecikməsinə və xəstəliyin daha irəli mərhələlərdə fərq edilməsinə səbəb olur. Mədəaltı vəzi xərçənginin əlamətləri adətən xərçəngin böyüyərək ətraf toxumalara yayılması ilə ortaya çıxır.
Həzm sistemi narahatlıqları, ani çəki itkisi, dəridə saralma kimi əlamətlər tez-tez görülsə də, bu simptomlar başqa xəstəliklərlə qarışdırıla bilər. Erkən diaqnoz şansını artırmaq üçün risk faktorlarını bilmək və orqanizmdəki dəyişiklikləri nəzərə almaq vacibdir.
Mədəaltı vəzi xərçəngi əlamətləri bunlardır:
- İştahsızlıq və ani çəki itkisi,
- Qarın ağrısı və kürək ağrısı (xüsusilə yuxarı qarın bölgəsində yayıla bilən ağrı),
- Dəridə və gözlərdə saralma (sarılıq),
- Tünd rəngli sidik və açıq rəngli nəcis,
- Ürəkbulanma və qusma,
- Həzm problemləri və yağlı nəcis,
- Xroniki yorğunluq və halsızlıq,
- Şəkərli diabetin ani yaranması və ya mövcud diabetin pisləşməsi,
- Qaşınma (öd yollarının tıxanması səbəbindən yarana bilər).
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 1-ci Mərhələ Əlamətləri
Mədəaltı vəzi xərçənginin 1-ci mərhələsi şişin yalnız mədəaltı vəzi ilə məhdudlaşdığı, hələ limfa düyünlərinə və ya uzaq orqanlara yayılmadığı ən erkən mərhələdir. Bu mərhələdə xərçəng adətən əlamət vermir və ya əlamətlər çox yüngül olur. Bu vəziyyət xəstəliyin erkən diaqnozunu çətinləşdirə bilər.
Mədəaltı vəzi xərçəngi 1-ci mərhələ əlamətləri bunlardır:
- Qarın bölgəsində yüngül narahatlıq və ya qeyri-müəyyən ağrı
- İştah itkisi
- Çəki itkisi (görünən bir səbəb olmadan)
- Yorğunluq hissi
- Yüngül ürəkbulanma
- Həzm problemləri (köp, həzmsizlik)
- Dövri nəcis dəyişiklikləri (açıq rəngli nəcis kimi)
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 2-ci Mərhələ Əlamətləri
2-ci mərhələ mədəaltı vəzi xərçəngi, şişin mədəaltı vəzidən kənara məhdud şəkildə yayıldığı, lakin hələ uzaq orqanlara sıçramadığı bir mərhələdir. Bu mərhələdə şiş ətraf toxumalara və ya bəzi limfa düyünlərinə çata bilər. Əlamətlər daha aydın görünməyə başlayır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi 2-ci mərhələ əlamətləri bunlardır:
- Qarına və ya kürəyə vuran ağrı
- Nəzərəçarpan çəki itkisi
- İştahsızlıq
- Dəridə və göz ağında saralma (sarılıq)
- Tünd rəngli sidik
- Açıq rəngli və ya yağlı nəcis
- Ürəkbulanma və qusma
- Köp hissi
- Yorğunluq və halsızlıq
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 3-cü Mərhələ Əlamətləri
3-cü mərhələdə xərçəng mədəaltı vəzi ətrafındakı böyük qan damarlarına və ya daha çox limfa düyünlərinə yayılmışdır, lakin hələ uzaq orqanlara sıçramamışdır. Bu mərhələdə əlamətlər şiddətlənir və həyat keyfiyyətinə ciddi şəkildə təsir edə bilər.
Mədəaltı vəzi xərçəngi 3-cü mərhələ əlamətləri bunlardır:
- Şiddətli qarın və kürək ağrısı
- İrəli dərəcədə çəki itkisi
- Davamlı iştahsızlıq
- Sarılıq (dəridə və gözlərdə)
- Həzm çətinlikləri və ürəkbulanma
- Nəcis rəngində davamlı dəyişikliklər
- Qarında şişkinlik və maye toplanması (assit)
- Halsızlıq və taqətsizlik
- Dəridə qaşınma
Mədəaltı Vəzi Xərçəngi 4-cü Mərhələ Əlamətləri
4-cü mərhələ mədəaltı vəzi xərçəngi xəstəliyin ən irəliləmiş mərhələsidir və xərçəngin qaraciyər, ağciyər, qarın pərdəsi kimi uzaq orqanlara metastaz verdiyi mənasını verir. Bu dövrdə əlamətlər daha da intensivləşir və sistemik əlamətlər ön plana çıxır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi 4-cü mərhələ əlamətləri bunlardır:
- Şiddətli və daimi qarın/kürək ağrısı
- Çox sürətli və nəzərəçarpan çəki itkisi
- Şiddətli iştah itkisi
- Sarılıq və buna bağlı qaşınma
- Qarında həddindən artıq şişkinlik (assitə bağlı)
- Ürəkbulanma, qusma, həzm problemləri
- Yorğunluq, halsızlıq və əzələ itkisi
- Tənəffüs problemləri (metastaza bağlı)
- Qan laxtalanma pozğunluqları
- Ümumi sağlamlıq vəziyyətində sürətli pisləşmə
Mədəaltı vəzi xərçənginin diaqnozu necə qoyulur?
Mədəaltı vəzi xərçəngi erkən mərhələlərdə əlamət vermədiyi üçün diaqnoz qoymaq çətin ola bilər. Bu səbəbdən xəstəliyin diaqnozunda istifadə olunan görüntüləmə və laboratoriya texnikaları böyük əhəmiyyət daşıyır.
Mədəaltı vəzi xərçənginin diaqnozunda istifadə olunan üsullar aşağıdakılardır:
- Xəstənin anamnezi: Xəstənin tibbi keçmişi, diabet və ya pankreatit kimi xəstəliklər risk faktoru olaraq qiymətləndirilir. Lakin yalnız anamnezlə qəti diaqnoz qoyula bilməz.
- Qan analizləri: Qan analizlərində CA 19-9 və CEA kimi şiş markerləri axtarılır. Bu göstəricilərin yüksək olması mədəaltı vəzi xərçənginə işarə edə bilər. Həmçinin, öd yolunun tıxanması vəziyyətində bilirubin və qaraciyər funksiya testlərində də anormal nəticələr görülə bilər.
- Ultrasəs müayinəsi (USM): Mədəaltı vəzinin görüntülənməsi üçün istifadə olunan səs dalğaları ilə işləyən bir texnikadır. Şişlərin mövcudluğunu müəyyən etmək üçün seçilir, lakin mədəaltı vəzinin yerləşməsi səbəbindən kifayət qədər məlumat verməyə bilər.
- Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası (MRT): Maqnit rezonans (MRT), şişin böyüklüyünü və yayılmasını detallı şəkildə görüntüləməyə imkan verir.
- Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Kontrast maddə istifadə edilərək aparılan KT şişlərin detallı görüntülənməsini təmin edir.
- PET Skan: Xərçəngli hüceyrələrin sürətli bölünməsi səbəbindən daha çox enerji istehlak etməsi prinsipinə əsaslanır. Bu üsulda radioaktiv bir maddə verilərək xərçəngli hüceyrələr aşkarlanır.
- Laparoskopiya: Cərrahi bir əməliyyat olan laparoskopiya ilə biopsiya götürülə bilər. Kiçik kəsiklər açılaraq qarın boşluğuna yerləşdirilən kamera ilə birbaşa müşahidə aparılır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi necə müalicə olunur?
Mədəaltı vəzi xərçənginin müalicəsi xəstəliyin mərhələsinə və yayılmasına bağlı olaraq müəyyən edilir. Müalicə prosesində ən vacib amillərdən biri multidissiplinar yanaşmadır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi müalicə üsulları arasında bunlar yer alır:
- Cərrahi müdaxilə (Uippl əməliyyatı və ya distal pankreatektomiya),
- Kimyaterapiya,
- Radioterapiya,
- Hədəfli müalicə,
- İmmunoterapiya,
- Endoskopik stent yerləşdirilməsi,
- Palliativ qulluq və ağrı idarəçiliyi,
- Qidalanma dəstəyi və həyat tərzi tənzimləmələri,
- Klinik tədqiqatlar və eksperimental müalicələr,
- Psixoloji dəstək və reabilitasiya.
Cərrahi Müalicə
Erkən mərhələdə aşkarlanan mədəaltı vəzi xərçəngi hallarında cərrahi müalicə ən təsirli üsuldur. Mədəaltı vəzi ilə məhdudlaşmış şişlər cərrahi müdaxilə ilə çıxarıla bilər. Ən çox yayılmış cərrahi prosedurlardan biri olan Uippl əməliyyatı (pankreatikoduodenektomiya), şişin mədəaltı vəzidən, onikibarmaq bağırsaqdan və ətraf toxumalardan çıxarılmasını əhatə edir. Cərrahiyyədən sonra kimyaterapiya və radioterapiya tətbiq edilərək müalicə dəstəklənir.
Kimyaterapiya
Cərrahiyyəyə uyğun olmayan və ya irəliləmiş mərhələdə olan mədəaltı vəzi xərçəngi hallarında kimyaterapiya xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini dayandırmaq üçün istifadə olunur. Kimyaterapiya həmçinin şişi əməliyyatla çıxarıla biləcək qədər kiçiltmək üçün də tətbiq edilə bilər.
Radioterapiya
Radioterapiya yüksək enerjili şüalar istifadə edərək xərçəng hüceyrələrini məhv edir. Müasir cihazlar sağlam toxumaları qoruyaraq effektiv müalicə təmin edir. Radioterapiya cərrahiyyədən əvvəl şişi kiçiltmək və ya cərrahiyyədən sonra qalan xərçəngli hüceyrələri məhv etmək üçün istifadə edilə bilər.
Hədəfli Müalicələr
Hədəfli müalicələr xərçəng hüceyrələrini hədəf alaraq onları məhv etməyə çalışır. Bu müalicələr genetik mutasiyaları hədəf alaraq şişin böyüməsini dayandırır və digər toxumalara zərər vermədən təsir göstərir. İrəliləmiş mərhələdəki mədəaltı vəzi xərçəngində istifadə olunan effektiv bir üsuldur.
Mədəaltı vəzi xərçəngi müalicəsindən sonra təkrarlanma riski yüksək olduğundan, xəstələrin müntəzəm müayinələrini təxirə salmaması böyük əhəmiyyət daşıyır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi haqqında tez-tez verilən suallar
Mədəaltı vəzi nədir?
Mədəaltı vəzi mədənin arxasında yerləşən və həm həzmi, həm də qan şəkərini tənzimləyən hormonların istehsalından məsul olan bir orqandır. Mədəaltı vəzi həzm fermentlərini ifraz edərək qidaların parçalanmasına kömək edir və insulin ifraz edərək qan şəkərini tarazlayır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi necə başa düşülür?
Mədəaltı vəzi xərçəngi adətən erkən mərhələdə əlamət vermədiyi üçün diaqnozu çətindir. İrəliləyən mərhələlərdə qarın və kürək ağrısı, iştahsızlıq, çəki itkisi, sarılıq kimi əlamətlər ortaya çıxır. Diaqnoz üçün qan analizləri, ultrasəs, MRT və PET kimi görüntüləmə üsullarından istifadə olunur.
Mədəaltı vəzi xərçəngi öldürücüdürmü?
Mədəaltı vəzi xərçəngi irəliləmiş mərhələlərdə həyatı təhdid edən bir xəstəlik ola bilər. Erkən diaqnoz və müalicə şansı aşağı olduğu üçün ölüm nisbəti yüksək olan xərçəng növlərindən biridir. Ancaq erkən diaqnoz qoyulduqda müalicə şansı artır.
Mədəaltı vəzi xərçəngi kimlərdə görünür?
Mədəaltı vəzi xərçəngi adətən 60 yaşdan yuxarı şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Siqaret istifadəsi, piylənmə, xroniki pankreatit və ailədə mədəaltı vəzi xərçəngi hekayəsi kimi risk faktorları xəstəliyin görülmə ehtimalını artırır.
Mədəaltı vəzi xərçənginin ilk əlamətləri nələrdir?
Mədəaltı vəzi xərçənginin ilk əlamətləri adətən qeyri-müəyyən və yüngüldür. İştahsızlıq, yüngül ürəkbulanma və səbəbi bilinməyən çəki itkisi erkən mərhələdə görülə bilər. Qarın və ya kürək bölgəsində yüngül narahatlıq hissi də xəstəliyin ilk işarələri arasında ola bilər.
Mədəaltı vəzi xərçəngi öldürücüdürmü?
Mədəaltı vəzi xərçəngi adətən gec əlamət verdiyi və sürətlə yayıla bildiyi üçün ölümcül ola bilər. Erkən diaqnoz və uyğun müalicə yaşama müddətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkim ilə məsləhətləşin.