Mədə yırtığı və ya digər adı ilə diyafraqmal yırtıq, ümumiyyətlə qida borusu ilə mədə arasında yerləşən əzələlərin hər hansı səbəbdən əriməsi və ya zəifləməsi nəticəsində, mədənin üst hissəsinin diafraqmadan qida borusuna doğru irəliləməsi kimi təyin edilir.
Mədə yırtığı hər yaş qrupundakı şəxslərdə görülə biləcək bir narahatlıqdır. Lakin aparılan araşdırmalar, 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə daha tez-tez görüldüyünü ortaya qoymuşdur.
Diafraqma, qarın ilə döş arasında qalan böyük bir əzələ kütləsidir. İnsanlar, anatomik quruluşu sayəsində bu əzələdən istifadə edərək nəfəs alıb verirlər. Sağlam bir şəxsdə mədə diafraqmanın altında yerləşir.
Lakin mədə yırtığı olan şəxslərdə, mədənin bir hissəsi əzələlər vasitəsilə yuxarıya doğru itələnir. Bu halda, mədə yırtığı inkişafı görülür.
Həmçinin mədə yırtığı olan şəxslərdə reflüks xəstəliyinin görülmə ehtimalı daha yüksəkdir. Bu səbəbdən də xəstəliyin irəliləmədən müalicə edilməsi sağlam bir həyat üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Mədə yırtığı əlamətləri nələrdir?
Mədə yırtığı əlamətləri, xəstəliyin erkən mərhələlərində ümumiyyətlə özünü büruzə vermir. Lakin xəstəliyin irəliləməsi ilə birlikdə yırtığın böyüməsi, bəzi şikayətləri özü ilə gətirir.
Bu əlamətlər:
- Günün hər hansı vaxtında birdən meydana gələn mədə turşuması,
- Mədə və ya qida borusunda narahatlıq və ağrı,
- Çox yeməməsinə baxmayaraq şişkinlik hissi və gəyirmə istəyi,
- Boğazın arxa nöqtəsində acı və ya turş dad,
- Yemək yeyərkən və ya içərkən udqunma çətinliyi,
- Ürəkbulanma və bunun nəticəsində qusma olaraq sıralaya bilərik.
Ümumiyyətlə mədə yırtığı əlamətləri bunlardır. Lakin bu əlamətlər, yalnız çox irəliləmiş xəstələrdə bir və ya birdən çox əlamətlə birlikdə ortaya çıxır.
Əgər xəstədə:
- Daimi qəbizlik,
- Döş və ya qarında şiddətli ağrı,
- Gecələr yuxuda və ya yatmazdan əvvəl baş verən ani öskürəklər,
- Güclü ürəkbulanma,
- Qusma görünürsə təcili tibbi yardımın alınması lazımdır.
Belə ki, bu simptomlar mədə yırtığının çox irəlilədiyinə işarədir. Müalicə edilmədiyi halda simptomlar və şiddətləri artaraq davam edə bilər. Bu vəziyyətdə, şəxsin həyat keyfiyyəti ciddi şəkildə düşür.
Mədə yırtığı səbəbləri nələrdir?
Bəzi şəxslərdə yaralanmalardan və ya müxtəlif səbəblərlə meydana gələn əzələ itkilərindən dolayı mədə yırtığı inkişaf edir. Çünki mədə və diafraqmadakı əzələ zəiflikləri səbəbindən mədə diafraqmaya doğru yönəlmə meyli göstərir.
Mədə yırtığının başqa bir səbəbi isə daimi olaraq öskürək, qusma və daimi ağır əşyaları qaldırmaqdır. Belə ki, bütün bu vəziyyətlər mədənin ətrafındakı əzələləri daimi təzyiqə məruz qoyur.
Bu kimi vəziyyətlərin davamlı olaraq davam etməsi isə mədə yırtığının meydana gəlməsinə səbəb olur.
Bəzi şəxslərin qida borusu genetik və ya anadangəlmə olaraq böyük ola bilər. Bu da mədənin qida borusunun içinə sarkmasını asanlaşdırır. Həmçinin mədə yırtığı riskini artırma ehtimalı olan bir neçə səbəb də vardır.
Piylənmə, qeyri-sağlam qidalanma, yaşlanma və tütün məhsulları istehlakı mədə yırtığına tutulma riskini artırır. Belə ki, bütün bu vəziyyətlər, mədə ətrafındakı əzələlərin zəifləməsinə səbəb olur və beləcə mədə yırtığının meydana gəlməsini qaçılmaz edir.
Mədə yırtığı növləri
Mədə yırtığının iki növü var. Bunlar; Sliding Hernia (sürüşmə tipli mədə yırtığı) və Paraözofageal Mədə Yırtığı olaraq adlandırılır.
Sürüşmə tipli mədə yırtığı əksər hallarda reflüya bağlı şəkildə meydana gəlir və hallar arasında ən tez-tez görülən növdür. Ümumiyyətlə mədənin qida borusu ilə birlikdə döş boşluğuna doğru sürüşməsi ilə ortaya çıxır.
Paraözofageal mədə yırtığı isə ümumiyyətlə qadınlarda görülür. Sürüşmə tipli mədə yırtığına nisbətən daha az şəxsdə ortaya çıxır. Lakin digər növə nisbətən olduqca riskli bir narahatlıqdır. Belə ki, mədə, döş boşluğu içində gün keçdikcə yırtıqlaşır və riskli bir vəziyyətə dönüşür.
Xəstəliyin irəliləməsi şəxsin həyatını təhlükəyə atır. Həyati risk daşıması səbəbindən bu xəstəliyin tezliklə müalicə edilməsi lazımdır.
Digər tərəfdən hər iki növün əlamətləri də oxşarlıq göstərir. Sürüşmə tipli mədə yırtığında ya da paraözofageal mədə yırtığında xəstəliyin növünə xas bir simptom yoxdur.
Lakin paraözofageal mədə yırtığının simptomları, digərinə nisbətən daha yoğun və şiddətli ola bilər.
Mədə yırtığı diaqnoz üsulları
Mədə yırtığı çox vaxt mədə turşuması, döş ağrısı və ya üst qarın ağrısı səbəbini müəyyənləşdirmək məqsədilə aparılan bir sıra testlər nəticəsində ortaya çıxır. Xəstəliyin təşxisi üçün öncəlikli olaraq üst həzm sisteminin rentgeni çəkilir.
Rentgendən əvvəl xəstə şəxsdən, görüntünü asanlaşdırması məqsədilə, bir maye içməsi istənilir. Bu texnika ilə mədə, qida borusu və diafraqma asanlıqla görüntülənir. Beləcə mədənin qida borusuna yönəlib-yönəlmədiyi müəyyən edilə bilər.
Digər test olan üst mədə endoskopiyası da edilə bilər. Qida borusu və mədəni görüntüləmək məqsədilə xəstə şəxsin boğazından bir işıq və kamera ilə təchiz edilmiş incə və elastik quruluşda olan bir boru mədəyə göndərilir.
Beləcə mədəyə qədər olan bütün sistem və quruluşlar görüntülənmiş olur. Həkim bu görüntüləmə nəticəsində xəstəliyin diaqnozunu qoya bilər.
Mədə yırtığı müalicə üsulları
Mədə yırtığı müalicəsi, adətən çox uğurlu bir şəkildə həyata keçən və xəstəliyin qəti olaraq həll edildiyi üsullardan ibarətdir. Mədə turşusunu neytrallaşdırmaq məqsədilə bəzi antasid dərmanlar tövsiyə edilə bilər.
Bu dərmanlar, mədənin turşuluq dərəcəsini tənzimləyərək mədə turşumasını əngəlləyir və şəxsdə rahatlama təmin edir. Lakin bu tip dərmanların həkimin müəyyən etdiyi dozalarda istifadə etmək əhəmiyyət kəsb edir. Əks halda bəzi yan təsirlər meydana gələ bilər.
Digər tərəfdən mədənin turşu istehsalını azaltması üçün H2 reseptor blokerləri olaraq adlandırılan bir sıra dərmanlar da tövsiyə edilə bilər. Bu dərmanlar mədənin daha az turşu istehsal etməsini təmin edir və şəxsin böyük ölçüdə rahatlamasını təmin edir.
Yenə turşu istehsalının qarşısını alan və qida borusunda yaşanan problemlərin düzəlməsini təmin edən proton pompa inhibitor dərmanları da mədə yırtığı müalicəsində yer alır.
Qısaca PPI olaraq adlandırılan bu dərmanlar, mədə turşusu istehsalını böyük miqdarda azaldır və zədələnmiş olan mədə ilə qida borusunun sağalmasını təmin edir.
Dərmanların müalicədə müsbət cavab verməməsi halında isə cərrahi əməliyyat lazım olur. Bu əməliyyatın məqsədi mədənin yuxarı qalxan hissəsinin yenidən olması lazım olan yerə alınmasıdır.
Xəstənin və xəstəliyin vəziyyətinə bağlı olaraq əməliyyat laparoskopik və ya torakotomiya üsulu ilə edilə bilər. Əməliyyat xəstəliyin çox irəliləmədiyi hallarda tövsiyə edilməsə də, uğur nisbəti son dərəcə yüksək bir üsuldur.
Mədə yırtığı haqqında tez-tez verilən suallar
Mədə yırtığı özü-özünə keçər mi?
Mədə yırtığı özü-özünə keçən bir xəstəlik deyil. Mədə yırtığı diaqnozu qoyulan xəstələr, vaxt itirmədən müalicə üçün lazımi addımları atmalıdır. Bu prosesdə həkimin tövsiyələrini dinləmək, atılacaq ən doğru addım olacaqdır.
Mədə yırtığı irəliləyərsə nə olar?
Mədə yırtığının irəliləməsi halında, mədədə ciddi qanaxmalar baş verə bilər. Əgər böyük mədə yırtığı müalicə edilməzsə, qanaxma ciddi ölçülərə çata bilər və təcili müdaxiləyə ehtiyac duyula bilər. Həmçinin xəstələrdə astma, reflüks və XOAX-a bağlı şikayətlər də görülə bilər.
Mədə yırtığı olanlar nələrə diqqət etməlidir?
Hamiləlik, kökəlmə və həddindən artıq maye qəbulu kimi mədə içi təzyiqi artıran vəziyyətlərin, mədə yırtığı simptomlarının artmasına səbəb olduğu unutulmamalıdır.
Diqqət edilməsi lazım olan ən vacib nöqtə, şəxsin qidalanma vərdişlərini düzəltməsi və sağlam qidalanma qaydalarına riayət edilməsidir.
Bu baxımdan:
- Öğünlərdəki porsiya miqdarları azaldılmalı, miqdar olaraq az lakin tez-tez fasilələrlə yemək yeyilməlidir.
- Yeməkdən 3 saat sonra şaquli vəziyyətdən üfüqi vəziyyətə keçmək olar.
- Sitrus meyvələri kimi turşulu mayeli qidalar qida borusu ilə mədə arasındakı keçid nöqtəsində boşalmaya səbəb olduğundan dolayı yırtıqlaşma arta bilər. Buna görə bu tip qidalardan uzaq durulmalıdır.
Mədə yırtığı olanların uzaq durması lazım olan digər qidaları isə bu şəkildə sıralaya bilərik:
- Qəhvə,
- Çay,
- Alkoqol,
- Ədviyyatlar,
- Acı qidalar,
- Həddindən artıq yağlı qida və turşulu içkilər.
Mədə yırtığına nə yaxşı gəlir?
Mədə yırtığına nəyin yaxşı gəldiyi mövzusunda ümumiyyətlə bitki qidaları önə çıxır. Elmi olaraq 100% sübut edilməmiş olsa da, xalq arasında geniş olaraq yaxşı gəldiyi düşünülən bitki qidalarının bəziləri bunlardır:
Kətan Toxumu
Kətan toxumu bal ilə istehlak edildikdə, mədə yırtığının bədəndə yaratdığı mənfi təsirləri yox etmək mümkündür. Bal, mədəni qoruyan bir qida olduğundan dolayı, kətan toxumu ilə yaxşı bir birlik yaradır.
Çörəkotu
Çörəkotu, mədə yırtığına yaxşı gələn bitki həlləri arasındadır. Mədədəki turşuluq dərəcəsini tarazlaşdıraraq həzmi asanlaşdırır. Mədə yırtığının səbəb olduğu vəziyyətləri yox etmək üçün, bal ilə çörəkotu birlikdə istehlak edilə bilər. Bu qarışım sayəsində yırtığın mənfi təsirlərindən biri olan ürəkbulanma yox edilə bilər və beləcə rahatlama təmin edilə bilər.
Yerkökü və Kələm Suyu
C vitamini mənbələrindən biri olan yerkökü ilə kələmin qaynadıldıqları suyun istehlakı mədə yırtığını sağalda bilər. Yerkökü və kələmin suyunu qaynadıb bunu gün ərzində 2 dəfə bal ilə qarışdırıb içməniz tövsiyə edilir.
İtburnu Çayı
Mədə yırtığı qusma və mədə kramplarına səbəb olur. Bu mənfilikləri aradan qaldırmaq üçün mütəxəssislər itburnu çayının içilməsini tövsiyə edir. İtburnu çayının mədəyə yaxşı gəldiyi bilindiyi üçün günə başlayarkən itburnu mürəbbəsi istehlak etmək yaxşı ola bilər.
Kartof Suyu
Mədə yırtığında, mədənin turşu balansının pozulması şəxslərə çətin proseslər yaşadır. Bu mənfiliyə isə kartof suyu ilə həll təmin edilə bilər. Kartof suyunda olan minerallar, mədə turşusunu tarazlaşdırır və mədəni rahatladır.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.