Lyambliya Qurdu: Əlamətləri, Müalicəsi və Profilaktikası

Məqalədə olanlar

Lyambliya qurdu (Lyamblioz) geniş yayılmış və müalicə oluna bilən bir bağırsaq infeksiyasıdır. Xəstəliyin ishal, qarın ağrısı və köp kimi narahatedici simptomları olsa da, düzgün diaqnostika və müasir dərmanlarla tamamilə aradan qaldırıla bilər.

Lyamblioz olaraq bilinən bu xəstəlik, xüsusilə gigiyena qaydalarına tam əməl olunmayan yerlərdə və çirklənmiş su mənbələri vasitəsilə asanlıqla yayıla bilir.

Bir çox insan bu parazitə yoluxduğunun fərqində olmaya bilər, lakin bəzi hallarda ciddi narahatlıqlara və uzunmüddətli fəsadlara yol aça bilər.

Bu məqalədə Lyambliya qurdunun nə olduğunu, onun yaranma səbəblərini, əlamətlərini, diaqnostika və müalicə üsullarını, həmçinin ondan qorunma yollarını ətraflı şəkildə nəzərdən keçirəcəyik.

Lyambliya qurdunun yaranma səbəbləri və risk faktorları

Lyamblioz, Giardia lamblia adlı mikroskopik bir parazitin törətdiyi bağırsaq infeksiyasıdır. Bu parazit iki formada mövcuddur: aktiv forma (trofozoit) və qeyri-aktiv, qoruyucu kapsulalı forma (sista).

Yoluxma məhz bu sistalar vasitəsilə baş verir. Lyambliya sistaları xarici mühitdə, xüsusilə sərin və nəm şəraitdə aylarla canlı qala bilir.

Yoluxma yolları aşağıdakılardır:

  1. Çirklənmiş Su: Yoluxmanın ən geniş yayılmış səbəbi tərkibində Lyambliya sistaları olan suyun içilməsidir. Bu, təmizlənməmiş göl, çay, quyu və ya hovuz suyu ola bilər. Şəhər su təchizatı sistemlərində xlorlama adətən bu paraziti məhv etsə də, bəzən nasazlıqlar və ya kənd yerlərindəki təmizlənməmiş mənbələr risk yarada bilər.
  2. Çirklənmiş Qida: Parazitin sistaları ilə çirklənmiş qidaların, xüsusilə yuyulmamış meyvə-tərəvəzin yeyilməsi yoluxmaya səbəb olur. Həmçinin, infeksiyalı bir şəxsin hazırladığı yeməklər də təhlükə mənbəyi ola bilər.
  3. İnsandan İnsana Təmas (Fekal-Oral Yol): Gigiyena qaydalarına riayət edilməməsi, xüsusilə tualetdən sonra və yeməkdən əvvəl əllərin yuyulmaması parazitin asanlıqla yayılmasına şərait yaradır. Bu yoluxma növü uşaq bağçaları, internat məktəbləri və qocalar evləri kimi kollektiv yerlərdə daha çox müşahidə olunur. Uşaq bezini dəyişdikdən sonra əllərini yumayan valideynlər də risk altındadır.
  4. Heyvanlarla Təmas: Ev heyvanları (itlər, pişiklər) və mal-qara da Lyambliya daşıyıcısı ola bilər. Onların nəcisi ilə təmasdan sonra əllərin yuyulmaması yoluxma riski yaradır.

Kimlər daha çox risk altındadır?

  • Uşaqlar: Xüsusilə uşaq bağçalarına və ya məktəblərə gedən azyaşlı uşaqlar gigiyena vərdişləri tam formalaşmadığı üçün yüksək risk qrupundadırlar.
  • Səyahətçilər: Sanitariya və gigiyena şəraitinin aşağı olduğu inkişaf etməkdə olan ölkələrə səyahət edən insanlar.
  • Təbiət Həvəskarları: Açıq su mənbələrindən (çay, göl) su içən turistlər, düşərgə həvəskarları.
  • Zəif İmmun Sistemli Şəxslər: İİV/QİÇS, xərçəng və ya digər immun çatışmazlığı xəstəlikləri olan insanlar daha ağır simptomlar yaşaya bilərlər.
  • Kollektiv Mühitdə Yaşayanlar və İşləyənlər: Uşaq bağçası işçiləri, tibb bacıları və qocalar evində çalışanlar.

Lyambliya qurdu əlamətləri nələrdir?

Lyambliya qurduna yoluxduqdan sonra simptomlar adətən 1-3 həftə ərzində özünü göstərir. Maraqlıdır ki, bəzi insanlar heç bir əlamət hiss etmədən parazit daşıyıcısı ola və onu başqalarına yayıla bilərlər.

Simptomlar ortaya çıxdıqda isə adətən kəskin başlayır və aşağıdakıları əhatə edir:

  • Sulu və Kəskin Qoxulu İshal (Diareya): Lyambliozun ən xarakterik əlamətidir. Nəcis yağlı və köpüklü ola bilər, çünki parazit bağırsaqlarda yağların mənimsənilməsini pozur. Bu səbəbdən nəcis suda üzə bilir.
  • Qaz və Köp: Həddindən artıq qaz yaranması və qarında şişkinlik hissi.
  • Qarın Ağrısı və Spazmlar: Adətən göbək ətrafında küt və ya sancışəkilli ağrılar müşahidə olunur.
  • Ürəkbulanma və Qusma: Xüsusilə infeksiyanın ilk günlərində rast gəlinir.
  • Çəki İtməsi və İştahsızlıq: Parazit qida maddələrinin sorulmasına mane olduğu üçün zamanla çəki itkisi baş verə bilər.
  • Halsızlıq və Yorğunluq: Orqanizmin infeksiya ilə mübarizəsi və qida maddələrinin sorulmasının pozulması ümumi zəifliyə səbəb olur.

Kəskin simptomlar adətən 2-6 həftə davam edir. Lakin bəzi hallarda xəstəlik xroniki formaya keçə bilər. Xroniki lyamblioz zamanı simptomlar daha yüngül, lakin dalğavari olur – gah güclənir, gah da zəifləyir.

Lyambliyanın diaqnostikası

Yuxarıda sadalanan əlamətlər bir çox başqa mədə-bağırsaq xəstəliklərinə də bənzədiyi üçün dəqiq diaqnoz qoymaq vacibdir. Özbaşına müalicə etmək və ya simptomlara məhəl qoymamaq vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər.

Lyambliya qurdunun diaqnozu üçün həkim-qastroenteroloq və ya infeksionista müraciət etmək lazımdır.

Əsas diaqnostika metodu nəcisin parazitoloji müayinəsidir (koproqramma). Bu analiz zamanı laboratoriyada nəcis nümunəsi mikroskop altında yoxlanılır və Lyambliya sistaları və ya trofozoitləri axtarılır. Ancaq parazit sistaları nəcislə hər zaman xaric olmadığı üçün bir dəfəlik analiz neqativ nəticə verə bilər.

Buna görə də, daha dəqiq nəticə əldə etmək üçün həkim bir neçə gün ara ilə 2-3 dəfə nəcis analizi verməyi tövsiyə edə bilər.

Son illərdə daha həssas və sürətli metodlar da tətbiq olunur:

  • İmmunoferment Analizi (İFA): Nəcisdə Lyambliya antigenlərini (parazitin zülal hissəciklərini) təyin edən testlər. Bu testlər mikroskopiyadan daha dəqiq hesab olunur.
  • Polimeraz Zəncirvari Reaksiya (PZR): Nəcisdə parazitin DNT-sini təyin edən yüksək həssaslıqlı bir metoddur, lakin daha az istifadə olunur.

Lyambliya qurdunun müalicəsi

Lyambliozun müalicəsi həm simptomları aradan qaldırmağa, həm də parazitin orqanizmdən tamamilə təmizlənməsinə yönəldilir. Müalicə mütləq həkim nəzarəti altında aparılmalıdır.

Dərman müalicəsi

Müalicənin əsasını antiparazitar dərmanlar təşkil edir. Həkim xəstənin yaşına, çəkisinə və sağlamlıq vəziyyətinə uyğun olaraq aşağıdakı preparatlardan birini təyin edə bilər:

  • Metronidazol: Lyambliozun müalicəsində ən çox istifadə olunan preparatlardan biridir. Müalicə kursu adətən 5-7 gün davam edir.
  • Tinidazol: Metronidazola bənzər təsirə malikdir, lakin çox vaxt bir və ya iki doza qəbul etmək kifayət edir.
  • Nitazoksanid: Həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün effektiv olan geniş spektrli bir antiparazitar vasitədir.
  • Albendazol: Bəzi hallarda bu preparat da təyin edilə bilər.

Dərman müalicəsi zamanı həkimin təyin etdiyi dozaya və müddətə ciddi əməl etmək vacibdir. Simptomlar azalsa belə, kursu yarımçıq saxlamaq olmaz, çünki bu, infeksiyanın təkrarlanmasına səbəb ola bilər.

Həyat tərzi dəyişiklikləri və evdə qulluq

Dərman müalicəsi ilə yanaşı, sağalma prosesini sürətləndirmək üçün bəzi qaydalara əməl etmək tövsiyə olunur:

  • Bol Maye Qəbulu: İshal orqanizmin susuzlaşmasına (dehidratasiya) səbəb olur. Buna görə də, gün ərzində bol miqdarda təmiz su, bitki çayları və ya duzlu-şəkərli məhlullar içmək vacibdir.
  • Düzgün Qidalanma: Lyambliya bağırsaqların selikli qişasını zədələyərək laktoza (süd şəkəri) qarşı müvəqqəti dözümsüzlük yarada bilər. Bu səbəbdən müalicə dövründə və ondan bir neçə həftə sonra süd və süd məhsullarından uzaq durmaq məsləhətdir. Yağlı, qızardılmış, ədviyyatlı və şirin qidalardan imtina etmək ishalı azalda bilər. Banan, düyü, alma püresi və suxarı kimi yüngül həzm olunan qidalara üstünlük verin.
  • Gigiyena: Ailə üzvlərini yoluxdurmamaq və təkrar yoluxmanın qarşısını almaq üçün şəxsi gigiyena qaydalarına ciddi əməl edin. Tualetdən sonra və yeməkdən əvvəl əllərinizi sabunla yaxşıca yuyun.

Fəsadları və Profilaktikası

Əgər Lyambliya qurdu vaxtında müalicə olunmazsa və ya xroniki formaya keçərsə, bəzi fəsadlara yol aça bilər:

  • Susuzlaşma (Dehidratasiya): Ağır ishal nəticəsində baş verir və təcili tibbi yardım tələb edə bilər.
  • Malabsorbsiya Sindromu: Bağırsaqlarda qida maddələrinin (yağlar, vitaminlər) sorulmasının pozulması. Bu, çəki itkisinə, vitamin çatışmazlığına və uşaqlarda inkişaf ləngiməsinə səbəb ola bilər.
  • Laktoza Dözümsüzlüyü: Süd və süd məhsullarını həzm edə bilməmək. Bu vəziyyət müalicədən sonra da bir müddət davam edə bilər.
  • Postinfeksion Qıcıqlanmış Bağırsaq Sindromu: Bəzi insanlarda Lyambliozdan sonra qarında ağrı, köp və bağırsaq funksiyasında pozulmalar uzun müddət qala bilər.

Lyambliya qurdundan necə qoruna bilərik?

Lyambliya qurdundan qorunmaq müalicəsindən daha asandır. Bunun üçün sadə, lakin effektiv qaydalara riayət etmək kifayətdir:

  1. Əl Gigiyenası: Əllərinizi sabun və su ilə tez-tez və ən azı 20 saniyə yuyun. Xüsusilə tualetdən sonra, uşaq bezini dəyişdikdən sonra, heyvanlarla təmasdan sonra və yemək hazırlamazdan əvvəl bu vacibdir.
  2. Təhlükəsiz Su İçin: Mənbəyi bəlli olmayan və təmizlənməmiş suyu (göl, çay, quyu) içməyin. Səyahət zamanı və ya təbiətdə olarkən qablaşdırılmış su için və ya suyu ən azı 1 dəqiqə qaynadın. Xüsusi su filtrlərindən də istifadə etmək olar.
  3. Hovuzlarda Ehtiyatlı Olun: Üzgüçülük zamanı hovuz suyunu udmamağa çalışın. İshalınız varsa, başqalarını yoluxdurmamaq üçün hovuza girməyin.
  4. Qida Təhlükəsizliyi: Meyvə və tərəvəzləri istifadə etməzdən əvvəl axar su altında yaxşıca yuyun. Yeməkləri tam bişirin.
  5. Təhlükəsiz Cinsi Əlaqə: Anal təmas zamanı Lyambliya ötürülə bildiyi üçün qoruyucu vasitələrdən istifadə etmək riski azaldır.

Tez-tez verilən suallar (FAQ)

Lyambliya qurdu müalicədən sonra təkrarlana bilərmi?

Bəli, təkrarlana bilər. Bunun iki əsas səbəbi var: müalicə kursunun tam başa çatdırılmaması və ya gigiyena qaydalarına əməl edilmədiyi üçün təkrar yoluxma (reinfeksiya). Müalicədən sonra simptomlar geri qayıdarsa, mütləq həkimə yenidən müraciət etmək lazımdır.

Lyambliya infeksiyası zamanı hansı pəhriz saxlanılmalıdır?

Müalicə dövründə bağırsaqları qıcıqlandırmayan yüngül pəhriz tövsiyə olunur. Süd və süd məhsulları, yağlı, qızardılmış, kəskin ədviyyatlı qidalar və şirniyyatlardan uzaq durmaq məsləhətdir. Bol maye qəbulu, düyü, banan, bişmiş kartof kimi asan həzm olunan qidalara üstünlük verilməlidir.

Lyambliya qurdu insandan insana necə keçir?

Əsasən fekal-oral yolla, yəni çirkli əllər vasitəsilə keçir. İnfeksiyalı şəxsin nəcisi ilə ifraz olunan sistalar əllərə, əşyalara və ya qidaya düşə bilər. Gigiyenaya əməl etməyən başqa bir şəxs həmin sistaları udarsa, yoluxma baş verir.

Ev heyvanları Lyambliya qurdunu insanlara yoluxdura bilərmi?

Bəli, yoluxdura bilər. İtlər və pişiklər Lyambliya daşıyıcısı ola bilər və onların nəcisi ilə təmas yolu ilə parazit insana keçə bilər. Buna görə də ev heyvanları ilə təmasdan sonra əlləri yumaq vacibdir.

Lyambliya qurdunun diaqnozu üçün yalnız nəcis analizi kifayətdirmi?

Əksər hallarda bəli. Ancaq parazit sistaları nəcisdə hər zaman aşkarlanmadığı üçün həkim şübhəli hallarda analizi bir neçə dəfə təkrarlamağı və ya daha həssas olan antigen testlərini tövsiyə edə bilər.

Unutmayın ki, ən yaxşı müalicə profilaktikadır. Şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək, təmiz su və təhlükəsiz qida istifadə etmək sizi və yaxınlarınızı bu xoşagəlməz parazitdən qorumağın ən etibarlı yoludur.

Əgər sizdə və ya ailə üzvlərinizdə Lyamblioza şübhə yaradan simptomlar varsa, özbaşına müalicəyə cəhd etməyin. Dəqiq dianoz və effektiv müalicə planı üçün vaxt itirmədən həkim-qastroenteroloqa və ya infeksionista müraciət edin.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.