Həzm sisteminin qeyri-düzgün işləməsi nəticəsində ortaya çıxan ishal (diareya), tez-tez və susuz nəcis ilə özünü göstərən geniş yayılmış bir sağlamlıq problemidir.
Hər yaşdan insanı təsir edə bilən ishal, adətən bağırsaqların normadan daha sürətli işləməsi ilə yaranır.
Bu vəziyyət bədənin su, elektrolitlərin və mineralların tarazlığını pozaraq ümumi sağlamlığa mənfi təsir göstərə bilər. İshalın səbəbləri arasında infeksiyalar, düzgün olmayan qidalanma, stress və dərman istifadəsi kimi bir çox amillər vardır.
İshal (Diareya) nədir?
Tibbi adı diareya olan ishal; normadan daha tez, susuz və həcmli nəcislə özünü göstərən həzm sistemi pozğunluğudur. Adətən bağırsaqların məzmunundakı mayenin normadan çox miqdarda nəcislə ifraz olunması nəticəsində yaranır.
Bu vəziyyət, bağırsaqların qidalar və sudan kifayət qədər mənimsəyə bilməməsi ilə əlaqədardır. İshal zamanı maye və elektrolitlərin balansı pozulan bədən, ciddi su itkisi yaşaya bilər. Bu səbəbdən ciddi qəbul edilməli olan bir narahatçılıqdır.
Fizioloji olaraq ishal, bağırsaqların həddən artıq hərəkəti (hiperperistaltizm) və ya bağırsaq membranında maye mənimsəməsindəki pozğunluqlardan qaynaqlanır. Bağırsağın daxili səthində suyun və qida maddələrinin normal şəkildə mənimsənməsi lazımdır.
Bu proses müxtəlif səbəblərdən pozulduqda nəcis qatılığı dəyişir və ishal əmələ gəlir. İshal, kəskin və xroniki olaraq ikiyə ayrılır.
Kəskin ishal adətən infeksiyalar, qida zəhərlənmələri və ya stres kimi amillərdən yaranır.
Xroniki ishal isə daha çox bağırsaq xəstəlikləri, qida intolerantlığı və ya xroniki iltihabi bağırsaq xəstəlikləri ilə əlaqəlidir.
İshal niyə olur?
Bədəndə suyun və elektrolitlərin sürətli şəkildə itirilməsi, xüsusilə uşaqlar, qocalar və immun sistemi zəif olan şəxslər üçün həyati risk daşıya bilər.
İshal zamanı bədən natrium, kalium, xlor kimi həyati əhəmiyyətli elektrolitləri sürətlə itirir. Bu böyrək funksiyalarının pozulmasına, təzyiqin düşməsinə və hətta şok inkişafına səbəb ola bilər.
Bu səbəbdən, ishal müalicəsi zamanı maye və elektrolitlərin balansının qorunması kritik əhəmiyyət daşıyır.
İshalın əlamətləri nələrdir?
İshal, bağırsaq hərəkətlərinin sürətlənməsi və nəcisin susuz hala gəlməsi ilə ortaya çıxan bir həzm pozğunluğudur.
Ancaq, ishalın əlamətləri yalnız tez-tez və susuz nəcislə məhdudlaşmır. Bədəndəki maye və elektrolitlərin balansının pozulması, digər sistemik əlamətləri də özü ilə gətirə bilər.
Ən geniş yayılmış ishal əlamətləri bunlardır:
- İshalın ən aydın əlaməti, nəcis qatılığının normadan çox daha susuz olması və nəcis sayının artmasıdır. Adətən gündə üç dəfədən çox susuz nəcis, ishalın tipik göstəricisidir.
- Bağırsaqların həddən artıq hərəkəti səbəbindən qarın nahiyəsində kramp və ağrı hiss edilə bilər. Bu ağrılar adətən kramplar şəklində, ani və kəskin şəkildə ortaya çıxır.
- Bağırsaqların sürətli işləməsi və içindəki mayenin mənimsənə bilməməsi səbəbindən ishal zamanı şişkinlik və qaz sıxılması kimi problemlər tez-tez rast gəlinir.
- Ani ortaya çıxan tualet ehtiyacı ilə xarakterizə olunur. Bağırsaq hərəkətlərinin artması səbəbindən xəstə ani nəcis ehtiyacı hiss edir.
- Xüsusilə infeksiya mənşəli olduqda bədəndə immunitet sisteminin cavabı olaraq hərarət görülə bilər.
- Bədən, ishal zamanı mayeni kifayət qədər mənimsəyə bilmədiyi üçün sürətlə su itirir. Dehidratasiya əlamətləri arasında ağız quruluğu, susuzluq, halsızlıq, sidik rənginin tündləşməsi, baş gicəllənməsi sayılır.
- Adətən ürəkbulanma və qusma ilə birlikdə ortaya çıxır. Bu əlamətlər xüsusilə virus və ya bakteriya mənşəli infeksiyalardan qaynaqlanан ishal hallarında geniş yayılmışdır.
- Nəcisdə qan və ya selik görülməsi daha ciddi vəziyyətin əlaməti ola bilər. Bu kimi əlamətlər, bağırsaqların iltihablanmasına və ya ciddi bir infeksiyaya işarə edə bilər.
İshala xeyirli olan qidalar
Bədənin maye və elektrolitlərin balansını pozan ishal, xəstəni yorğun və halsız buraxа bilər. Bu səbəbdən xəstəliyin müalicəsində ən vacib addım, itirilən maye və mineralların bərpasıdır. İshalə yaxşı gələ biləcək bəzi tövsiyələr belədir:
Bol maye qəbulu
İshal zamanı bədənin itirdiyi mayeni əvəz etmək ən önəmli addımdır. Su, elektrolitlərin balansını təmin edən içkilər, bitki çayları və duzlu su məhlulları ishal müddətində bədənin susuz qalmasının qarşısını alır.
Xüsusilə suyun yanında duzlu və şəkərli içkilər bədəndən çıxan natrium, kalium və şəkər kimi vacib elektrolitləri bərpa etməkdə səmərəlidir.
Yüngül və Asan Həzm Olunan Qidalar
İshal zamanı həzm sistemi həssaslaşır. Bu səbəbdən asan həzm olunan və mədəni yormayan qidalar seçilməlidir. Az lifli bu qidalar, bağırsaq hərəkətlərini tənzimləməyə kömək edir.
Yoqurt və Probiotiklər
Probiotiklər bağırsaqlardakı faydalı bakteriyaları tarazlaşdıraraq ishalı yüngülləşdirməyə kömək edə bilər. Xüsusilə ishal antibiotik istifadəsi ya da bağırsaq infeksiyaları kimi səbəblərdən yaranıbsa, yoqurt kimi probiotiklərə zəngin qidaların qəbulu bağırsaq florasının yenidən balanslaşdırılmasına töhfə verir. Probiotik əlavələri də bu prosesdə faydalı ola bilər.
İshal müalicəsi
İshal müalicəsi səbəbinə, müddətinə və şiddətinə görə dəyişir. Əksər hallarda ishal özü-özünə düzəlir və evdə tətbiq edilə bilən sadə müalicə üsulları ilə nəzarət altına alına bilər. Ancaq, ağır və ya xroniki ishal hallarında tibbi müdaxilə tələb oluna bilər.
İshal müalicəsinin əsas məqsədi, bədənin itirdiyi maye və elektrolitləri bərpa etmək, ishalın altında yatan səbəbi aradan qaldırmaq və simptomları yüngülləşdirməkdir.
İshalı nə dayandıra bilər?
İshali saxlamaq üçün tətbiq edilə bilən üsullar, bağırsaq hərəkətlərini tənzimləməyə, maye itkisinin qarşısını almağa və ishali yaradan amilləri aradan qaldırmağa yönəlmişdir. İshali dayandırmaq üçün həm təbii, həm də tibbi həllərdən istifadə edilə bilər. Ancaq, ishali saxlamağa çalışarkən bədənin infeksiya ya da toksinlərdən azad olmasına mane olmamaq da vacibdir.
İshal zamanı nə vaxt həkimə getmək lazımdır?
Əksər ishal halları bir neçə gün ərzində özü-özünə düzəlir. Lakin bəzi hallarda ishal ciddi bir sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər. Aşağıdakı hallarda həkimə müraciət etmək lazımdır:
- Nəcisdə qan və ya selik görüldükdə
- 38°C-dən yüksək hərarət olduqda
- Şiddətli və davamlı qarın ağrısı yaşandıqda
- İshal 48 saatdan artıq davam etdikdə
İshal bədəndən sürətlə maye itkisinə səbəb olur və dehidratasiya ilə nəticələnə bilər. Xüsusilə uşaqlar, qocalar və immunitet sistemi zəif olan şəxslər risk altındadır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
