Darçın, ətrini, qoxusunu çoxlarınızın sevdiyi möcüzəvi baharatdır. Darçın çox yüksək antioksidant özəlliyə malikdir və bu özəlliyinə görə antioksidant qidaların ilk yeddiliyində gəlir. İltihab əleyhinə təsir göstərir. Ona görə infeksion xəstəliklərin mübarizəsində xüsusi rolu var. İnsulin dirəncini aşağı salır.
Darçın insulinə qarşı həssaslığı artırdığı üçün insulin dirəncinin müalicə profilaktikasında həmçinin şəkərli diabetin kontrola alınmasında çox müsbət təsirini göstərir.
Bundan başqa antioksidant özəlliyinə görə mədə bağırsaq xərçənginin mübarizəsində də hətta kolon xərçənginin qarşısının alınmasında, kolon xərçəngi ilə mübarizədə darçının çox müsbət təsir göstərdiyi haqqında elmi çalışmalar var.
Bəli, darçın çox faydalıdır. Lakin hansı darçını hansı dozada, hansı xəstəliklərdə istifadə etməliyik?
Darçının sağlamlığa əsas faydaları nələrdir?
Darçın təkcə ədviyyat kimi deyil, həm də minillərdir müalicəvi xüsusiyyətlərinə görə istifadə olunan güclü bir vasitədir. Onun sağlamlığa faydaları əsasən tərkibindəki sinnemaldehid (cinnamaldehyde) adlı aktiv birləşmə də daxil olmaqla, müxtəlif efir yağları və antioksidantlarla əlaqəlidir.
Darçının sağlamlığa əsas faydaları bunlardır:
1. Güclü antioksidant mənbəyidir
Darçın polifenollar kimi güclü antioksidantlarla zəngindir. Antioksidantlar bədəni sərbəst radikalların vurduğu oksidativ zərərdən qoruyur. Bu xüsusiyyəti onun bir çox xroniki xəstəliyin qarşısının alınmasında rol oynaya biləcəyini göstərir.
2. Qan şəkərini tənzimləməyə kömək edir
Bu, darçının ən məşhur faydasıdır.
İnsulin Həssaslığını Artırır: Darçın hüceyrələrin insulin hormonuna qarşı daha həssas olmasına kömək edir. İnsulin qan şəkərini (qlükozanı) hüceyrələrə daşıyan əsas hormondur.
Aclıq Qan Şəkərini Azaldır: Araşdırmalar göstərir ki, darçın xüsusilə Tip 2 diabet xəstələrində aclıq qan şəkəri səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilir.
Həzmi Yavaşladır: Yeməkdən sonra karbohidratların parçalanmasını yavaşladaraq qana qlükoza axınını azalda bilir.
3. İltihab əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir
Darçının tərkibindəki bəzi birləşmələr güclü iltihabəleyhinə təsir göstərir. Xroniki iltihab bir çox ciddi xəstəliyin (ürək xəstəlikləri, xərçəng və s.) kökündə duran amillərdən biridir. Darçın bu iltihabı azaltmağa kömək edə bilər.
4. Ürək sağlamlığını dəstəkləyir
Darçın ürək xəstəlikləri riskini azalda biləcək bəzi amillərə müsbət təsir göstərir:
“Pis” LDL xolesterolu və trigliseridlərin səviyyəsini azalda bilir.
“Yaxşı” HDL xolesterolun səviyyəsini sabit saxlayır və ya bir qədər artırır.
Bəzi heyvan tədqiqatlarında qan təzyiqini aşağı saldığı müşahidə olunub.
5. Antibakterial və antifunqal təsiri
Darçının əsas aktiv maddəsi olan sinnemaldehid müxtəlif növ infeksiyalara qarşı mübarizə apara bilir.
Tənəffüs yolları infeksiyalarına səbəb olan göbələklərin böyüməsinin qarşısını ala bilir.
Listeria və Salmonella kimi bəzi zərərli bakteriyaların artmasını ləngidə bilir.
Ağız qoxusunu azaltmağa və diş çürüməsinin qarşısını almağa kömək edə bilər (buna görə də bəzi saqqızlarda və ağız yaxalayıcılarında istifadə olunur).
6. Neyroprotektiv (beyin qoruyucu) potensialı
Heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar və sınaq borusu araşdırmaları darçının beyin sağlamlığı üçün faydalı ola biləcəyini göstərir:
Altsheymer xəstəliyinə xas olan beyindəki zülal (tau zülalı) yığılmasını əngəlləyə bilən birləşmələrə malikdir.
Parkinson xəstəliyi olan siçanlarda neyronları qoruduğu və motor funksiyasını yaxşılaşdırdığı müşahidə edilib. Bu sahədə insanlar üzərində daha çox araşdırmaya ehtiyac var.
Darçının istifadə qaydası
Çox faydalı baharat olan darçın düzgün seçilmirsə və düzgün dozada istifadə edilmirsə, çox zərərli ola bilər. Ciddi ağrılaşmalara səbəb ola bilər. Ona görə mütləq hansı darçını istifadə etməyimizi bilməliyik.
Sağlamlıq məqsədləri üçün istifadə (Doza mühümdür)
Sağlamlıq faydaları (məsələn, qan şəkərini tənzimləmək) üçün darçın istifadə edərkən, dozaya və növünə diqqət etmək vacibdir:
Qızıl Qayda: Kassiya və Seylon Fərqi
Kassiya Darçını (Çin darçını): Marketlərdə ən çox satılan növdür. Tərkibində kumarin maddəsi çoxdur. Yüksək dozada kumarin qaraciyər üçün zərərli ola bilər.
Təhlükəsizlik Qaydası: Sağlamlıq məqsədilə müntəzəm istifadə edirsinizsə, Kassiya darçınının gündəlik miqdarı 1 çay qaşığından (təxminən 3-5 qram) çox olmamalıdır.
Seylon Darçını (“Həqiqi” darçın): Tərkibində kumarin yox dərəcəsində azdır. Buna görə də sağlamlıq məqsədləri üçün gündəlik və daha yüksək dozalarda istifadəsi daha təhlükəsiz sayılır.
İstifadə qaydası
Darçın Çayı:
Hazırlanması: 1 stəkan qaynar suya 1 ədəd çubuq darçın (və ya 1 çay qaşığı toz darçın) əlavə edin. 10-15 dəqiqə dəmlənməsini gözləyin və için. Bal və ya limonla dadlandıra bilərsiniz.
Qidaya Əlavə Etmək:
Qan şəkərini tənzimləmək məqsədilə hər səhər qatığa, yulaf əzməsinə və ya smuziyə yarım və ya bir çay qaşığı darçın (tercihen Seylon) əlavə edə bilərsiniz.
Darçın və Bal Qarışığı:
Bir çay qaşığı bal ilə yarım çay qaşığı darçını qarışdırıb məcun halına gətirərək qəbul etmək olar (xüsusilə immunitet üçün).
Kapsul və Əlavələr (Supplementlər):
Darçın sağlamlıq əlavəsi şəklində də mövcuddur. Əgər yüksək dozada (məsələn, diabetə nəzarət üçün aparılan tədqiqatlardakı kimi gündə 1-6 qram) qəbul etməyi düşünürsünüzsə, bunu mütləq kapsul şəklində və həkim nəzarəti altında etməlisiniz.
Ümumi tövsiyələr
Məqsədinizi Müəyyənləşdirin: Əgər yalnız həftədə bir-iki dəfə dada görə istifadə edirsinizsə, Kassiya növü problem deyil.
Müntəzəm İstifadə Üçün Seylon Seçin: Əgər hər gün sağlamlıq üçün istifadə edəcəksinizsə, mütləq Seylon darçını tapmağa çalışın.
Həddi Aşmayın: Hətta Seylon darçını belə olsa, həddindən artıq istifadə mədə-bağırsaq problemlərinə səbəb ola bilər. Gündə 1-2 çay qaşığı (Seylon üçün) kifayətdir.
Dərman Qəbul Edirsinizsə Məsləhətləşin: Əgər diabet, qaraciyər xəstəliyi və ya qan durulaşdırıcı dərmanlar qəbul edirsinizsə, darçını müntəzəm pəhrizinizə əlavə etməzdən əvvəl həkiminizlə danışın, çünki darçın bu dərmanların təsirini gücləndirə bilər.
Darçının zərərləri nələrdir?
Bəli, darçın bir çox faydaları olmasına baxmayaraq, xüsusilə həddindən artıq və ya səhv növdə istehlak edildikdə bəzi zərərlərə və yan təsirlərə səbəb ola bilər.
Darçının əsas zərərləri bunlardır:
1. Qaraciyər Zədələnməsi (ən mühüm risk)
Bu, darçınla bağlı ən ciddi narahatlıqdır.
Səbəb: Ən çox satılan Kassiya (Çin) darçınının tərkibində yüksək miqdarda kumarin (coumarin) adlı bitki birləşməsi var.
Təsir: Kumarin yüksək dozalarda qəbul edildikdə, xüsusilə həssas insanlarda qaraciyər toksikliyinə (zəhərlənməsinə) və zədələnməsinə səbəb ola bilər.
Həll: Sağlamlıq məqsədləri üçün müntəzəm olaraq darçın istifadə edəcəksinizsə, tərkibində kumarin demək olar ki, olmayan Seylon (“həqiqi”) darçınına üstünlük verin.
2. Allergik Reaksiyalar
Bəzi insanlar darçına qarşı həssas ola bilər.
Simptomlar: Darçın yağı və ya ədviyyatın özü ilə təmasda olduqda dəridə səpgi, qaşınma, qızartı (kontakt dermatiti) yarana bilər. Yeyildikdə isə ağızda və ya dodaqlarda şişkinlik, qaşınma kimi reaksiyalar verə bilər.
3. Ağızda Yaralar (Stomatit)
Darçının tərkibindəki sinnemaldehid (cinnamaldehyde) adlı maddə yüksək konsentrasiyalarda ağız mukozasını (selikli qişasını) qıcıqlandıra bilər.
Təsir: Həddindən artıq darçın istehlakı (xüsusilə darçınlı saqqızlar, konfetlər və ya darçın yağı) ağızda, dildə və ya diş ətində kiçik yaraların, ağrılı ləkələrin və yanma hissinin yaranmasına səbəb ola bilər.
4. Hipoqlikemiya (Qan şəkərinin həddindən artıq düşməsi)
Darçın qan şəkərini aşağı salma xüsusiyyətinə malikdir. Bu, diabet xəstələri üçün faydalı olsa da, bəzi hallarda risk yarada bilər:
Risk: Əgər artıq diabet dərmanı (insulin və ya həblər) qəbul edirsinizsə, darçını əlavə olaraq yüksək dozada qəbul etmək qan şəkərinizin çox aşağı düşməsinə (hipoqlikemiya) səbəb ola bilər.
Simptomlar: Başgicəllənmə, titrəmə, soyuq tər, ürək döyüntüsünün sürətlənməsi.
5. Tənəffüs Problemləri (Xüsusilə "Cinnamon Challenge")
Quru toz darçını udmaq çox təhlükəlidir.
Səbəb: Darçın tozu çox incədir və asanlıqla tənəffüs yollarına (ağciyərlərə) qaça bilər. Bədən bu tozu parçalaya bilmir.
Təsir: Ani boğulma, öskürək, tənəffüs çətinliyi və hətta pnevmoniya (ağciyərlərin iltihabı) və ya ağciyərin daimi zədələnməsinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən heç vaxt bir qaşıq quru darçını udmağa çalışmayın.
Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.