Ağızda acı dad hər birimiz zaman-zaman ağzımızda xoşagəlməz bir dad hiss etmişik. Lakin bəzən bu, keçici bir hal olmur və daimi, narahatedici bir acılıq hissi ilə əvəzlənir.
Ağızda acı dad bir çox hallarda orqanizmdə baş verən hər hansı bir problemin və ya xəstəliyin ilk xəbərçisi ola bilər. Bu səbəbdən, bu simptoma laqeyd yanaşmaq olmaz.
Bu yazımızda ağızda acı dadın yaranma səbəblərini, hansı xəstəliklərin əlaməti ola biləcəyini və bu problemlə qarşılaşdıqda nə etməli olduğunuzu ətraflı şəkildə araşdıracağıq.
Ağızda acı dadın əsas səbəbləri nələrdir?
Ağızda acı dad hissi tək bir səbəbdən qaynaqlanmır. Bu xoşagəlməz halın arxasında bir çox fərqli amil dayana bilər. Səbəbləri bir neçə əsas qrupa bölmək olar:
1. Həzm Sistemi Problemləri: Ən Geniş Yayılmış Səbəb
Əksər hallarda ağızdakı acılığın “günahkarı” mədə-bağırsaq traktında yaranan problemlər olur.
- Qastroezofageal Reflüks (QERX): Bu, mədə turşusunun və bəzən də ödlə qarışmış mədə möhtəviyyatının qida borusuna geri axmasıdır. Nəticədə boğazda və ağızda yanma hissi ilə yanaşı, turş və ya acı bir dad yaranır.
- Öd Kisəsi və Qaraciyər Xəstəlikləri: Qaraciyər tərəfindən ifraz olunan və öd kisəsində toplanan öd, yağların həzmi üçün vacibdir. Xolesistit (öd kisəsinin iltihabı), öd daşları və ya öd yollarının diskineziyası (hərəkət pozğunluğu) kimi hallarda ödün onikibarmaq bağırsağa axını pozulur. Bu, ödün mədəyə və daha sonra qida borusuna atılmasına səbəb ola bilər ki, bu da səhərlər daha çox hiss olunan kəskin acı dadla nəticələnir.
- Mədə Pozğunluqları: Qastrit (mədənin selikli qişasının iltihabı), mədə xorası və həzmsizlik (dispepsiya) kimi hallar mədənin normal fəaliyyətini pozaraq ağızda acı və metal dadının yaranmasına gətirib çıxara bilər.
- Parazitar İnvaziyalar: Orqanizmdə, xüsusilə bağırsaqlarda məskunlaşan qurdlar (parazitlər) da maddələr mübadiləsini pozaraq ağızda acılıq hissinə səbəb ola bilər.
2. Ağız boşluğu problemləri
Bəzən problemin kökü elə ağzımızın içində olur.
- Qeyri-kafi Gigiyena: Dişləri və dili mütəmadi təmizləməmək bakteriyaların artması üçün əlverişli şərait yaradır. Bu bakteriyalar qida qalıqlarını parçalayaraq ağızda xoşagəlməz qoxu və acı dad yaradan birləşmələr əmələ gətirir.
- Diş və Damaq Xəstəlikləri: Kariyes (diş çürüməsi), gingivit (damaq iltihabı), periodontit və stomatit kimi iltihabi proseslər də dad reseptorlarının fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir.
- Ağız Quruluğu (Kserostomiya): Tüpürcək ağız boşluğunu təmizləyən və bakteriyaların sayını tənzimləyən təbii bir mexanizmdir. Tüpürcək ifrazının azalması (ağız quruluğu) acı dad da daxil olmaqla, bir çox problemə yol açır.
3. Dərman Preparatlarının Əlavə Təsirləri
Bir çox dərman preparatının qəbulu dadbilmə hissinin müvəqqəti olaraq dəyişməsinə səbəb ola bilər. Bunlara aiddir:
- Bəzi antibiotiklər (məsələn, tetrasiklin qrupu)
- Ürək-damar sistemi xəstəliklərində istifadə olunan dərmanlar
- Arterial təzyiqi tənzimləyən preparatlar
- Şəkərli diabet əleyhinə olan bəzi dərmanlar
- Antidepressantlar və psixotrop maddələr
4. Hormonal Dəyişikliklər
Orqanizmdəki hormonal balansın dəyişməsi də dad hissinə təsir edə bilər.
- Hamiləlik: Hamiləliyin ilk trimestrində estrogen hormonunun səviyyəsinin artması dad reseptorlarını daha həssas edə bilər ki, bu da çox vaxt ağızda metal və ya acı dad hissi ilə müşayiət olunur.
- Menopauza: Menopauza dövründə də hormonal dəyişikliklər ağızda quruluq və acılıq yarada bilər.
- Endokrin Xəstəliklər: Qalxanabənzər vəzin fəaliyyətinin pozulması (hipotireoz və ya hipertireoz) və şəkərli diabet kimi xəstəliklər də ağızda acı dadın yaranma səbəbləri sırasındadır.
5. Digər Mümkün Səbəblər
- Nevroloji Pozğunluqlar: Dad hissi beyin tərəfindən idarə olunur. Baş-beyin travmaları, sinir zədələnmələri, epilepsiya, demensiya və digər nevroloji xəstəliklər beyinə gedən dad siqnallarını poza bilər.
- Stress və Həyəcan: Güclü və xroniki stress “döyüş və ya qaç” reaksiyasını aktivləşdirərək həzm sisteminin normal fəaliyyətini ləngidə və ağızda quruluq və acılıq yarada bilər.
- Siqaret Çəkmək: Tütün məhsullarının istifadəsi dad reseptorlarını kütləşdirir və ağızda davamlı acı dad saxlayır.
- Qidalanma: Bəzi qidalar, məsələn, sidr qozu (pine nuts) bəzi insanlarda müvəqqəti acılıq hissi yarada bilər. Yağlı, qızardılmış və ədviyyatlı qidaların həddindən artıq istehlakı da öd ifrazını stimullaşdıraraq acılığa səbəb ola bilər.
- Onkoloji Xəstəliklər: Nadir hallarda, xüsusilə həzm sistemi orqanlarının (mədə, qaraciyər) xərçəngi dad hissinin dəyişməsinə səbəb ola bilər.
Nə zaman həkimə müraciət etməli?
Əgər ağızdakı acılıq hissi bir neçə gündən çox davam edirsə, getdikcə şiddətlənirsə və ya aşağıdakı əlamətlərlə müşayiət olunursa, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır:
- Sağ qabırğaaltı nahiyədə ağrı və ya ağırlıq hissi
- Ürəkbulanma və qusma
- Mədə qıcqırması və gəyirmə
- Qarında köp və ağrı
- Dərinin və gözlərin saralması
- Səbəbsiz çəki itkisi
Diaqnoz və Müalicə
Ağızdakı acı dadın səbəbini təyin etmək üçün həkim ilk növbədə anamnez toplayacaq və fiziki müayinə aparacaq. İlkin olaraq stomatoloqa müraciət edərək ağız boşluğu problemlərini istisna etmək tövsiyə olunur. Əgər problem stomatoloji deyilsə, növbəti addım qastroenteroloq müayinəsi olmalıdır.
Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün aşağıdakı müayinələrdən istifadə oluna bilər:
- Qanın ümumi və biokimyəvi analizi
- Qarın boşluğu orqanlarının Ultrasəs Müayinəsi (USM)
- Qastroskopiya (mədə və onikibarmaq bağırsağın endoskopik müayinəsi)
Müalicə tamamilə altta yatan səbəbdən asılıdır. Əgər problem reflüks və ya qastritdirsə, pəhriz və müvafiq dərmanlar təyin olunur. Öd kisəsi problemi aşkarlandıqda, öd qovucu preparatlar və ya bəzi hallarda cərrahi müdaxilə lazım gələ bilər.
Ev Şəraitində Nələr Edə Bilərsiniz?
Həkimə müraciət etməklə yanaşı, bəzi sadə həyat tərzi dəyişiklikləri ilə də simptomları yüngülləşdirə bilərsiniz:
- Ağız Gigiyenasına Riyayət Edin: Dişlərinizi gündə ən azı iki dəfə fırçalayın və diş ipindən istifadə edin. Dilinizi də təmizləməyi unutmayın.
- Bol Maye Qəbul Edin: Gün ərzində kifayət qədər su içmək tüpürcək ifrazını artırır və ağız boşluğunu təmizləyir.
- Qidalanmanıza Diqqət Yetirin: Yağlı, qızardılmış, acı və ədviyyatlı qidalardan, eləcə də qəhvə və spirtli içkilərdən uzaq durun. Kiçik porsiyalarla və tez-tez qidalanmağa çalışın.
- Siqaretdən İmtina Edin: Siqaret çəkmək vəziyyəti daha da pisləşdirən əsas amillərdən biridir.
- Sitrus Meyvələri: Limon və ya portağal kimi sitrus meyvələri tüpürcək ifrazını stimullaşdıraraq acı dadı müvəqqəti olaraq neytrallaşdıra bilər.
Unutmayın ki, ağızda acı dad ciddi bir sağlamlıq probleminin göstəricisi ola bilər. Bu səbəbdən, uzun sürən və narahatlıq verən acılıq hissini qulaqardına vurmayın və vaxtında həkimə müraciət edərək problemin əsl səbəbini aydınlaşdırın. Sağlamlığınız sizin əlinizdədir!