Hər kəs həyatının müəyyən dövründə qarın nahiyəsində narahatlıq, gərginlik və şişkinlik hissi ilə qarşılaşır. Tibbi dildə “meteorizm” adlanan bu vəziyyət, gündəlik həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı sala bilən, həm fiziki, həm də sosial narahatlıq yaradan bir problemdir.
Yeməkdən dərhal sonra şalvarınızın belini boşaltmaq ehtiyacı hiss edirsinizsə və ya qarnınızda davamlı “top” varmış kimi bir ağırlıq varsa, ehtimal ki, siz də bu sualları verirsiniz: Köp niyə olur? Köp üçün nə etməli?
Qarın köpü (Meteorizm) nədir?
Köp, mədə-bağırsaq traktında artıq miqdarda qazın toplanması nəticəsində yaranan şişkinlik hissidir. Normal halda sağlam bir insanın həzm sistemində müəyyən miqdarda qaz (təxminən 200 ml) olur və bu, həzmin təbii bir hissəsidir.
Lakin bu miqdar artdıqda və ya qazın xaric edilməsi çətinləşdikdə, qarın divarında gərginlik, ağrı və narahatlıq yaranır.
Qazın yaranması iki əsas mənbədən qaynaqlanır:
Aerofagiya: Yemək yeyərkən və ya danışarkən hava udmaq.
Bakterial fermentasiya: Bağırsaqdakı faydalı bakteriyaların qidaları parçalaması zamanı ayrılan qazlar (hidrogen, metan, karbon qazı).
Köp niyə Olur? Əsas səbəblər
“Köp niyə olur?” sualının tək bir cavabı yoxdur. Bu problem bir çox fərqli faktorun təsiri altında yarana bilər. Səbəbləri düzgün müəyyən etmək, problemin həlli üçün atılacaq ilk və ən vacib addımdır.
1. Qidalanma vərdişləri və pəhriz
Ən yayılmış səbəb qəbul edilən qidalardır. Bəzi qidalar həzm olunarkən daha çox qaz ifraz edir.
Paxlalılar: Lobya, noxud, mərcimək kimi qidalar tərkibindəki mürəkkəb karbohidratlar səbəbindən çətin həzm olunur və köp yaradır.
Tərəvəzlər: Kələm, brokkoli, gül kələmi və soğan kükürd tərkibli olduqları üçün qaz əmələ gətirir.
Süd məhsulları: Laktoza dözümsüzlüyü (intoleransı) olan insanlarda süd, pendir və dondurma qəbulu ciddi köpə səbəb olur.
Qazlı içkilər: Mineral sular, limonadlar və digər qazlı içkilər mədəyə birbaşa karbon qazı daxil edir.
Süni dadlandırıcılar: Sorbitol və mannitol kimi maddələr saqqızlarda və pəhriz məhsullarında olur və həzmi çətinləşdirir.
2. Hava udmaq (Aerofagiya)
Bəzən köpün səbəbi yediyiniz yemək deyil, yemək tərzinizdir.
Çox sürətli yemək yemək.
Yemək yeyərkən danışmaq.
Saqqız çeynəmək.
Siqaret çəkmək.
Pipet (çöp) vasitəsilə içki içmək. Bu vərdişlər mədəyə artıq havanın daxil olmasına və nəticədə köpə gətirib çıxarır.
3. Həzm sistemi xəstəlikləri
Əgər köp xroniki xarakter daşıyırsa, bu, altında yatan bir xəstəliyin əlaməti ola bilər:
Qıcıqlanmış Bağırsaq Sindromu (İBS): Bağırsaqların funksional pozğunluğudur, qarın ağrısı və köp ilə müşahidə olunur.
Qastrit və Xora: Mədə turşuluğunun pozulması həzmi çətinləşdirir.
Qəbizlik: Bağırsaq hərəkətliliyinin azalması nəcis kütlələrinin qalmasına və qazın toplanmasına səbəb olur.
Çölyak xəstəliyi: Qlutenə (taxıl zülalı) qarşı həssaslıq.
Pankreatit: Mədəaltı vəzi fermentlərinin çatışmazlığı qidaların tam həzm olunmamasına gətirib çıxarır.
4. Psixoloji faktorlar
Mədə və beyin arasında güclü bir əlaqə vardır (“bağırsaq – ikinci beyindir” nəzəriyyəsi). Stress, həyəcan və depressiya bağırsaq əzələlərinin spazmına səbəb olaraq qazın hərəkətini ləngidə və köp yarada bilər.
Köp üçün nə etməli? Müalicə və profilaktika
Köp üçün nə etməli? sualına cavab vermək üçün yanaşma kompleks olmalıdır. Buraya həyat tərzi dəyişiklikləri, pəhriz və lazım gələrsə, dərman müalicəsi daxildir.
1. Dərhal rahatlamaq üçün nə etməli?
Əgər hazırda köpdən əziyyət çəkirsinizsə, aşağıdakı üsullar kömək edə bilər:
Hərəkət edin: Yüngül gəzinti bağırsaq hərəkətliliyini artırır və qazın xaric olunmasını asanlaşdırır.
Bitki çayları: İlıq nanə, razyana (fennel) və ya çobanyastığı çayı həzm əzələlərini rahatladır.
İstilik tətbiqi: Qarın nahiyəsinə ilıq (qaynar olmayan) kompres qoymaq spazmı azalda bilər.
2. Pəhriz dəyişiklikləri (FODMAP Pəhrizi)
Xroniki köpü olanlar üçün həkimlər tez-tez “Low FODMAP” pəhrizini məsləhət görürlər. Bu pəhrizdə fermentasiyaya uğrayan karbohidratlar məhdudlaşdırılır.
Qaçınılmalı qidalar: Soğan, sarımsaq, paxlalılar, buğda məhsulları, bəzi meyvələr (alma, armud, şaftalı).
Məsləhət görülən qidalar: Düyü, kartof, banan, üzüm, yerkökü, xiyar, toyuq və balıq əti.
Laktoza: Əgər süd məhsullarına həssaslığınız varsa, laktozasız südə keçin.
3. Yemək vərdişlərini dəyişin
Yeməkləri az porsiyalarla və tez-tez yeyin.
Yeməyi yaxşıca çeynəyin. Həzm ağızda başlayır.
Yemək zamanı su içməyi məhdudlaşdırın (mədə şirəsini durulaşdırmamaq üçün).
Axşam yeməyini yatmazdan ən azı 3 saat əvvəl yeyin.
Nə zaman həkimə müraciət etməli? (Təhlükəli əlamətlər)
Köp adətən zərərsiz olsa da, bəzi hallarda ciddi xəstəliklərin (bağırsaq keçməməzliyi, onkoloji xəstəliklər və s.) xəbərçisi ola bilər. Aşağıdakı hallarda dərhal həkimə müraciət edin:
Köp ilə birlikdə şiddətli və keçməyən qarın ağrısı varsa.
Nəcisdə qan (qırmızı və ya qara rəngdə) görsəniz.
Səbəbsiz yerə sürətli çəki itkisi varsa.
Davamlı qusma və ya udqunma çətinliyi yaranarsa.
Qəbizlik və ishal tez-tez növbələşirsə.
Tez-tez verilən suallar
1. Gecələr qarın köpü niyə artır və bunun qarşısını necə almaq olar?
Hansı qidalar ən çox köp yaradır?
3. Hamiləlikdə qarın köpü niyə olur və nə etmək olar?
4. Evdə təbii yollarla köpü necə müalicə etmək olar?
Bu məqalə yalnız məlumatlandırma xarakteri daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyil. Dəqiq diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə əlaqə saxlayın.